________________
૪૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૨૦
લોમાહાર–પર્યાપ્તાવસ્થામાં સ્પર્શનેન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહણ કરાતા પુદ્ગલો
તે લોમાહા૨.
કવલાહાર– કોળિયાથી ગ્રહણ કરાતો આહાર. આ આહાર પૃથ્વીકાયાદિ એકેન્દ્રિય, નારકો અને દેવો સિવાયના પર્યાપ્તા જીવોને જ હોય. આ પ્રમાણે આહાર સર્વસંસારી જીવોને હોય છે.
પૂર્વપક્ષ— વિગ્રહગતિમાં રહેલા, સમુદ્દાતને પામેલા અને શૈલેશી અવસ્થાવાળા કેવળી જીવોને આહાર ઉપકારક બનતો નથી.
ઉત્તરપક્ષ– એવા જીવો થોડા હોવાથી બહુલતાને આશ્રયીને અહીં કહે છે કે- ત્રણ પ્રકારનો આહાર સર્વજીવો ઉપર ઉપકાર કરે છે.
શા કારણે આહા૨ બધા જ જીવો ઉપર ઉપકાર કરે છે ? જેણે ભાવાર્થને જાણ્યો નથી તેવા જીવનો આ પ્રશ્ન છે. અહીં ઉત્તર આ પ્રમાણે છે- શરીર ફત્યાવિ શ૨ી૨ની સ્થિતિ વગેરે માટે આહાર છે, અર્થાત્ શરીરની સ્થિતિ વગેરે આહારને આધીન છે. તેથી આહાર બધા જ જીવો ઉપર ઉપકાર કરે છે.
સ્થિતિ એટલે શરીરનું સંધારણ, અર્થાત્ શરીર ટકી રહેવું. ઉપચય એટલે પિરયોગ, અર્થાત્ માંસ-મજ્જા આદિની પુષ્ટિ. બલ એટલે શક્તિ. વૃદ્ધિ એટલે આહાર આદિને અનુરૂપ શરીરની વૃદ્ધિ. પ્રીતિ એટલે માનસિક પરિતોષ. (૫-૨૦)
I
भाष्यावतरणिका - अत्राह - गृह्णीमस्तावद्धर्माधर्माकाशपुद्गला जीवद्रव्याणामुपकुर्वन्तीति । अथ जीवानां क उपकार इति । अत्रोच्यतेભાષ્યાવતરણિકાર્થ– પ્રશ્ન— ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ અને પુદ્ગલો જીવદ્રવ્યને ઉપકાર કરે છે એ અમે સ્વીકારીએ છીએ. હવે જીવોનો શો ઉપકાર છે ? અહીં ઉત્તર કહેવાય છે—
टीकावतरणिका - 'अत्राहे 'त्यादि सम्बन्धग्रन्थः, गृह्णीमस्तावत्, किमित्याह - धर्माधर्माकाशपुद्गलाः उक्तलक्षणा जीवद्रव्याणां संसारिणा
