________________
૪૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૨૦
સુખોપગ્રહ આદિને જ સ્પષ્ટ કરતા ભાષ્યકાર કહે છે- તાથા ફત્યાર તે તે અવસ્થાની અપેક્ષાએ મનને અનુકૂળ હોવાથી પ્રિય એવા સ્પર્શ વગેરે ઉક્તલક્ષણવાળા સુખનો ઉપકાર છે, અર્થાત્ પ્રિયસ્પર્શ વગેરે આત્મપરિણામ સ્વરૂપ સુખના ઉપકારક છે. અહીં સુવર્ણ એ છઠ્ઠી વિભક્તિ કર્મમાં છે.
એ પ્રમાણે તે તે અવસ્થાની અપેક્ષાએ મનને પ્રતિકૂળ હોવાથી અપ્રિય એવા સ્પર્શ વગેરે ઉક્તલક્ષણવાળા દુઃખનો ઉપકાર છે એમ પૂર્વની જેમ જાણવું, અર્થાત્ આત્મપરિણામ સ્વરૂપ દુઃખના ઉપકારક છે.
“જ્ઞાન” ઇત્યાદિ, વિધિપૂર્વક યોજેલા સ્નાન, આચ્છાદન, અનુલેખન, ભોજન વગેરે જીવિતનો ઉપકાર છે. સ્નાન વગેરે(=સ્નાન વગેરેના અથ) જાણીતા જ છે. વિધિપૂર્વક યોજેલા એટલે દેશ, કાળ, પરિણામ અને પ્રકૃતિને અનુકુળ હોય તે પ્રમાણે યોજેલા.
કયા પ્રકારથી જીવિતના ઉપકારક છે. તે કહે છે- અનાવર્તન આયુઝર્સ આયુષ્યના અપવર્તનનો અભાવ જીવિતનો ઉપકાર છે. આયુષ્યના અપવર્તનનો અભાવ એટલે અન્ય જન્મમાં જેટલા પરિમાણવાળું આયુષ્ય બાંધ્યું હોય તેટલા જ પરિમાણવાળું ભોગવવું.
વિષ, શસ્ત્ર અને અગ્નિ વગેરે તથા આયુષ્યનું અપવર્તન મરણના ઉપકારો છે. વિષાદિ જાણીતા જ છે. અપવર્તન એટલે પૂર્વે બાંધેલા આયુષ્યને દંડાદિથી (પાપના અધ્યવસાયથી) ટૂંકું કરવું.
સુખાદિમાં ઉપકાર રૂપે જણાવેલ આ ઈષ્ટ સ્પર્શ વગેરે અસાતાસાતવેદનીય આદિના ઉદયનું ઉપલક્ષણ છે, અર્થાત્ ઈષ્ટ સ્પર્શ વગેરેના ઉપલક્ષણથી અસાત-સાતાવેદનીયાદિ કર્મનો ઉદય પણ સુખાદિમાં ઉપકારક છે. જેમકે સુખમાં સાતવેદનીય અને દુઃખમાં અસાતાવેદનીય, જીવિતમાં આયુષ્ય અને મરણમાં અસતાવેદનીય કર્મ ઉપકારક છે. અહીં ભાવાર્થ એ છે કે સાતાવેદનીય કર્મસ્વરૂપ યુગલો પણ સુખાદિમાં ઉપકારક છે.)
