________________
સૂત્ર-૬ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૩ टीका- अगमनशीलानीति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'आ आकाशादि'त्यादिना आ आकाशादेव आकाशमेव यावत् धर्मादीन्यनन्तरोदितानि, किमित्याह-निष्क्रियाणि भवन्ति, विशिष्टक्रियाप्रतिषेधोऽयं, यदाह-पुद्गलजीवास्तु पुद्गलजीवाः पुनः क्रियावन्तः, अभिमतक्रियाविशेषमाह-क्रियेति गतिकर्माह सूत्रकारः, गतिक्रियामित्यर्थः, नापेक्षिकां उत्पादक्रियामिति, सा हि धर्मादीनामपि समस्त्येवेत्यभिप्रायः ॥५-६॥
ટીકાર્થ– આકાશ સુધીના દ્રવ્યો એક સ્થળેથી બીજે સ્થળે જવાના સ્વભાવવાળા નથી. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો આ માશા ઇત્યાદિથી ભાષ્યકાર કહે છે- આકાશ સુધીના જ હમણાં જ કહેલા ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યો ક્રિયારહિત છે. આ પ્રતિષેધ વિશિષ્ટ ક્રિયા સંબંધી છે જેથી કહે છે કે- પુદ્ગલો અને જીવો તો ક્રિયાવાળા છે. અહીં વિશેષ પ્રકારની જે ક્રિયા ઈષ્ટ છે તેને કહે છે- અહીં સૂત્રકાર ક્રિયા શબ્દથી ગતિરૂપ ક્રિયાને કહે છે, આપેક્ષિક ઉત્પત્તિરૂપ ક્રિયાને નથી કહેતા. આપેક્ષિક ક્રિયા ધર્માસ્તિકાયાદિમાં પણ છે જ. (દરેક સમયે દરેક દ્રવ્ય પર્યાયરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે અને નાશ પામે છે. આથી આવી ઉત્પત્તિનાશની ક્રિયાની અપેક્ષાએ ધર્માસ્તિકાયાદિમાં પણ ક્રિયા છે. માટે અહીં ક્રિયા શબ્દથી આપેક્ષિક ઉત્પત્તિરૂપ ક્રિયા સૂત્રકારને ઈષ્ટ નથી. (પ-૬)
भाष्यावतरणिका- अत्राह- उक्तं भवता प्रदेशावयवबहुत्वं कायसंज्ञमिति । तस्मात्क एषां धर्मादीनां प्रदेशावयवनियम इति । अत्रोच्यते- सर्वेषां प्रदेशाः सन्त्यन्यत्र परमाणोः । अवयवास्तु स्कन्धानामेव । वक्ष्यते हि "अणवः स्कन्धाश्च" "सङ्घातभेदेभ्य ત્વદ્યતે” રૂતિ
ભાષ્યાવતરણિતાર્થ– પ્રશ્ન– આપે પ્રદેશરૂપ અવયવોના બહુપણાને કાય સંજ્ઞા કહી છે એમ કહ્યું, અર્થાત્ જેને પ્રદેશરૂપ અવયવો ઘણા હોય તે કાય કહેવાય એમ (આ અધ્યાયના સૂ.૧ માં) આપે કહ્યું. તો ધર્માસ્તિકાય વગેરેના પ્રદેશરૂપ અવયવોનો નિયમ શો છે?
