________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
भाष्यावतरणिका- उक्ता जीवाः । अजीवान्वक्ष्यामः ॥ ભાષ્યાવતરણિકાર્થ– જીવો કહ્યા. અજીવોને કહીશું. टीकावतरणिका- अधुना पञ्चम आरभ्यते-इह चोक्ता जीवाः, अजीवान् वक्ष्याम इति सम्बन्धग्रन्थः, अभिहिता जीवाः 'संसारिणो' इत्यादिना ग्रन्थेन प्रागुद्दिष्टा जीवाजीवादिसूत्रे, अजीवान् वक्ष्यामः, उद्देशक्रमप्रामाण्यादित्याह
ટીકાવતરણિકાર્થ– હવે પાંચમા અધ્યાયનો પ્રારંભ કરવામાં આવે છે. અહીં સસ્તા નીવાર, અનીવાન વહ્યાઃ એ ગ્રંથ(વાક્ય) ચોથા અધ્યાયની સાથે પાંચમા અધ્યાયના સંબંધને જણાવનારો છે. પૂર્વે ગીવાળીવાળ (અ.૧ સૂ.૪) એ સૂત્રમાં નિર્દિષ્ટ જીવોને સંસારિણી (અ.૨ સૂ.૧૦) ઈત્યાદિ ગ્રંથથી કહ્યા. હવે (અ.૧ સૂ.૪ માં) જે ક્રમથી ઉદ્દેશ કર્યો છે, તે ક્રમ પ્રમાણે નિર્દેશ કરવો જોઇએ. એથી સૂત્રકાર કહે છે–
અજીવતત્ત્વના મુખ્ય ભેદોअजीवकाया धर्माधर्माकाशपुद्गलाः ॥५-१॥ સૂત્રાર્થ– ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને પુદ્ગલ એ ચાર દ્રવ્યો અજીવકાય છે. (પ-૧)
भाष्यं- धर्मास्तिकायोऽधर्मास्तिकाय आकाशास्तिकायः पुद्गलास्तिकाय इत्यजीवकायाः । तान् लक्षणतः परस्ताद्वक्ष्यामः । कायग्रहणं प्रदेशावयवबहुत्वार्थमद्धासमयप्रतिषेधार्थं च ॥५-१॥
ભાષ્યાર્થ– ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને પુદ્ગલાસ્તિકાય- એ પ્રમાણે અજીવકાયો છે. તેમને લક્ષણથી આગળ (અ.૫ સૂ.૧૭ વગેરેમાં) કહીશું. પ્રદેશરૂપ અવયવો ઘણા હોવાથી અને
