________________
સૂત્ર-૩૬ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૩૯ (ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે- જ્યારે સમાનગુણ રૂક્ષનો અને સ્નિગ્ધનો બંધ થાય ત્યારે કોઈ વખત રૂક્ષગુણ સ્નિગ્ધગુણને રૂક્ષરૂપે પરિણમાવે છે=રૂક્ષરૂપે કરે છે, તો કોઈ વખત સ્નિગ્ધગુણ રૂક્ષને સ્નિગ્ધરૂપે પરિણમાવે છે. જેમ કે દ્વિગુણરૂક્ષનો દ્વિગુણસ્નિગ્ધની સાથે બંધ થતા કોઈ વખત દ્વિગુણરૂક્ષ દ્વિગુણનિષ્પને દ્વિગુણરૂરૂપે પરિણાવે છે અને કોઈ વખત દ્વિગુણસ્નિગ્ધ દ્વિગુણરૂક્ષને દ્વિગુણસ્નિગ્ધરૂપે પરિણાવે છે. હવે
જ્યારે દ્વિગુણાદિ વિષમગુણ રૂક્ષ-સ્નિગ્ધનો સ્નિગ્ધ-સ્નિગ્ધનો કે રૂક્ષરૂક્ષનો બંધ થાય ત્યારે અધિકગુણ હનગુણને પોતાના રૂપે પરિણાવે છે. જેમકે ત્રિગુણસ્નિગ્ધનો એકગુણસ્નિગ્ધની સાથે કે એકગુણરૂક્ષની સાથે બંધ થાય ત્યારે ત્રિગુણસ્નિગ્ધ એકગુણસ્નિગ્ધને કે એકગુણરૂક્ષને ત્રિગુણસ્નિગ્ધરૂપે પરિણાવે છે. આથી આખો સ્કંધ ત્રિગુણસ્નિગ્ધ બને છે.) (૫-૩૬)
टीका-बन्धयोग्यतायां समाधिको सङ्ख्यागुणाभ्यां परिणामकाविति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'बन्धे सती'त्यादि बन्धे-संयोगे सति च बन्धयोग्यतया स समगुणः-तुल्यगुणः सङ्ख्यया समगुणस्य अपरस्य सङ्ख्ययैव परिणामको भवति, यथा द्विगुणस्निग्धो द्विगुणरूक्षस्य, रूक्षो वा स्निग्धस्य, परिणामवैचित्र्यात्, सदृशानां बन्धप्रतिषेधः, तथाऽधिकगुणः सङ्ख्यया हीनगुणस्य इत्येव परिणामको भवति, यथा त्रिगुणस्निग्धः एकगुणस्निग्धस्येति, स एकगुणोऽपि त्रिगुणतामापाद्यते, कस्तूरिकांशानुविद्धविलेपनवत् ॥५-३६।।
ટીકાર્થ–બંધની યોગ્યતા હોય તો બંધ થાય. બંધ થયા પછી સંખ્યાથી અને ગુણથી સમાન અને અધિક અનુક્રમે સમાનને અને હીનને પોતાના રૂપે પરિણાવે છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર કહે છે- “વષે સતિ' ઇત્યાદિ, બંધ એટલે સંયોગ. બંધની યોગ્યતા હોવાના કારણે બંધ(=સંયોગ) થયે છતે સંખ્યાથી સમગુણ સંખ્યાથી જ સમગુણ બીજાને પોતાના રૂપે પરિણમાવે છે. જેમકે દ્વિગુણ
