________________
૧૩૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૩૬ કર્યોછતે અજ્ઞાનથી પૂછે છે કે-કેવળપરમાણુઓમાં કેસ્કંધોમાં પરમાણુઓના અને સ્કંધોના એક રૂપે પરિણમેલા સ્પશદિ ગુણો પરમાણુ આદિમાં નિત્ય છે કે અનિત્ય છે? અહીં સમાધાન કહેવામાં આવે છે- અનિત્ય છે. પ્રશ્ન- શાથી અનિત્ય છે? ઉત્તર- પરિણામના કારણે અનિત્ય છે. હિપ્રદેશિક સ્કંધ આદિ રૂપે પરિણમેલા તે જ પુદ્ગલો પરિમંડલ આદિ સંસ્થાન રૂપે પરિણમે છે. જો ગુણો નિત્ય હોય તો આ ન ઘટે. જુદા જુદા સ્કંધો તે રીતે એક રૂપે ગોઠવાઈને રહે તે ન ઘટે એવો અહીં અભિપ્રાય છે.
અત્રદ ત્યાદ્રિ ફરી અહીં પ્રશ્ન કરે છે- તુલ્યગુણવાળા કે વિષમગુણવાળા, સંખ્યાથી દ્વિગુણ-ત્રિગુણાદિ બે પરમાણુઓનો કે બે સ્કંધ વગેરેનો સ્નિગ્ધ-રૂક્ષ ગુણના કારણે બંધ થયે છતે કેવી રીતે પરિણામ થાય છે? કોણ કેવી રીતે પરિણાવે છે? (દ્વિગુણસ્નિગ્ધ દ્વિગુણરૂક્ષને સ્નિગ્ધરૂપે પરિણાવે છે? કે દ્વિગુણરૂક્ષ દ્વિગુણસ્નિગ્ધને રૂક્ષરૂપે પરિણાવે છે? તથા ત્રિગુણસ્નિગ્ધ એક ગુણનિષ્પને ત્રિગુણસ્નિગ્ધરૂપે પરિણાવે છે કે એકગુણસ્નિગ્ધ ત્રિગુણનિષ્પને એકગુણસ્નિગ્ધરૂપે પરિણમાવે છે? એમ કોણ કોને પરિણાવે છે?) અહીં ઉત્તર આપવામાં આવે છે– બંધ થયા બાદ સ્કંધમાં થતો સ્પર્શનો પરિણામबन्धे समाधिको पारिणामिकौ ॥५-३६॥ સૂત્રાર્થ–પુદ્ગલોનો બંધ થયા પછી સમગુણ અને અધિકગુણ અનુક્રમે સમગુણને અને હાનગુણને પોતાના રૂપે પરિણાવે છે. (પ-૩૬)
भाष्यं- बन्धे सति समगुणस्य समगुणः परिणामको भवति । ધળો હીતિ I-રૂદ્દા
ભાષ્યાર્થ– ઉત્તર– બંધ થયે છતે સમાન ગુણવાળા પુદ્ગલને સમાન ગુણવાળો પુદગલ (પોતાના) રૂપે પરિણાવે છે. અધિકગુણવાળો પુદ્ગલ હનગુણવાળા પુદ્ગલને પોતાના રૂપે પરિણમાવે છે.
