________________
સૂત્ર-૩૨ શ્રી તત્ત્વાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૨૫ ચિકણાપણારૂપ જે પરિણામ તે સ્નેહ છે. તેનાથી વિપરીત રૂક્ષ છે. આ બંધ પ્રત્યક્ષથી સિદ્ધ એવા ઘટારિરૂપ કાર્યથી જાણી શકાય છે. આથી બંધ વિદ્વાનોના વિવાદનો વિષય નથી, અર્થાત્ વિદ્વાનો બંધ અંગે વિવાદ કરતા નથી.
તેથી અહીંદેશાદિ સંયોગના વિકલ્પો હાથી મારે છે. એવા વચનમાં પ્રાપ્ત-અપ્રાપ્ત વિકલ્પ સમાન છે. તેથી તે વિકલ્પોમાં શ્રદ્ધા કરવા જેવી નથી. અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે- પરમાણુઓનો દેશથી સંયોગ થાય તો બંધ થાય કે સર્વથી સંયોગ થાય તો બંધ થાય? એવા બે વિકલ્પો છે.
વ્યવહારુ બુદ્ધિથી રહિત કોઈ ન્યાયના પંડિત નગરની શેરીમાં જઈ રહ્યા હતા. સામેથી હાથી આવી રહ્યો હતો. લોકોએ કહ્યું હાથી આવી રહ્યો છે, એક બાજુથી ચાલો નહીંતર હાથી કચડી નાખશે. પંડિત ન્યાયથી તર્ક આપ્યો કે હાથી પ્રાપ્તને મારે છે કે અપ્રાપ્તને? લોકોએ કહ્યું: પ્રાપ્તને મારે છે. પંડિતે દલીલ કરી કે તો મહાવતને કેમ નથી મારતો તે તો પ્રાપ્ત છે. (હાથી ઉપર બેઠો છે.) એમ દલીલ કરી હાથીના માર્ગને ન છોડ્યો. સામેથી હાથીએ આવીને તેને કચડી નાખ્યો.
જેમ અહીં પ્રાપ્તને મારે છે કે અપ્રાપને? એમ પ્રાપ્ત-અપ્રાપ્ત વિકલ્પો નિરર્થક છે, તેમ બંધમાં દેશથી સંયોગ અને સર્વથી સંયોગ એવા વિકલ્પો નિરર્થક છે. (પ-૩૨)
भाष्यावतरणिका- अत्राह- किमेष एकान्त इति । अत्रोच्यते
ભાષ્યાવતરણિકાર્થ– પ્રશ્ન– શું આ બધા જ પ્રકારના સ્નિગ્ધ, રૂક્ષ પુદ્ગલોનો બંધ થાય એ એકાંત છે? અહીં ઉત્તર કહેવાય છે
टीकावतरणिका- 'अत्राहे'त्यादि सम्बन्धग्रन्थ एव किमेष एकान्त इति, किमिति प्रश्नार्थः, एष इत्यनन्तरयोगार्थाभिसम्बन्धः एकान्तो नियमः, यदुत सर्वस्य स्निग्धस्य सर्वेण रूक्षेण बन्धः ?, इत्यत्रोच्यते
