________________
સૂત્ર-૨૫ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ किमित्याह-द्विविधा जीवा:-द्विप्रकाराः प्राणिनः समनस्का अमनस्काश्चेति, संसारिणः सामान्येन, तत्र तेषु के समनस्का अर्थात् के वा अमनस्का इति चोदकाभिप्रायमाशङ्क्याह-अत्रोच्यते
ટીકાવતરણિતાર્થ– “કaહોવત'' ઇત્યાદિ ભાષ્યપાઠ સંબંધ માટે છે, અર્થાત્ હવે પછીના સૂત્રની સાથે સંબંધ જણાવવા માટે છે.
અહીં ઇન્દ્રિય-નોઇન્દ્રિયના અધિકારમાં વિદ્વાન પ્રશ્નકાર કહે છે કેઆપે આ જ શાસ્ત્રમાં (૨-૧૧ સૂત્રમાં) કહ્યું છે કે- “સામાન્યથી સંસારી જીવો મનવાળા અને મનરહિત એમ બે પ્રકારના છે.” તેમાં કયા જીવો મનવાળા છે અને કયા જીવો મનરહિત છે ? એવા પ્રશ્નકારના અભિપ્રાયની આશંકા કરીને સૂત્રકાર કહે છે કે અહીં અમે કહીએ છીએસંશી જીવો મનવાળા હોયસંશિના સમન : ર-૨ સૂત્રાર્થ– સંસી જીવો સમનસ્ક=મનવાળા હોય છે. (૨-૨૫)
भाष्यं-सम्प्रधारणसंज्ञायां संज्ञिनो जीवाः समनस्का भवन्ति । सर्वे नारकदेवा गर्भव्युत्क्रान्तयश्च मनुष्यास्तिर्यग्योनिजाश्च केचित् ॥ ईहापोहयुक्ता गुणदोषविचारणात्मिका सम्प्रधारणसंज्ञा । तां प्रति संज्ञिनो विवक्षिताः । अन्यथा ह्याहारभयमैथुनपरिग्रहसंज्ञाभिः सर्व एव जीवाः સંઝિન રૂતિ ર-રપII
ભાષ્યાર્થ– સંપ્રધારણ સંજ્ઞાને આશ્રયીને સંજ્ઞી જીવો સમનસ્ક છે. સઘળા નારકો, દેવો, ગર્ભજ મનુષ્યો અને કેટલાક તિર્યંચયોનિમાં ઉત્પન્ન થયેલા જીવો સંજ્ઞી છે. સંપ્રધારણ સંજ્ઞા વિચાર, વિતર્કથી યુક્ત અને ગુણદોષની વિચારણા સ્વરૂપ છે. અહીં સંપ્રધારણ સંજ્ઞાને આશ્રયીને સંજ્ઞી જીવો વિવક્ષિત છે. જો સંપ્રધારણ સંજ્ઞાને આશ્રયીને સંજ્ઞી છે એવી વિવક્ષા કરવામાં ન આવે તો આહાર, ભય, મૈથુન, પરિગ્રહ સંજ્ઞાથી બધા જ જીવો સંજ્ઞી બને. (૨-૨૫).
