________________
સૂત્ર-૨૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
,
टीका - कृम्यादीनामिति प्रत्येकमादिशब्दग्रहणात् (कृम्यादिप्रकारा जीवा इति ग्राह्यं तेषां ) एकैकवृद्धानीन्द्रियाणीति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'कृम्यादीनामित्यादि, स्पष्टं यावन्मनुष्यादीनां चेति, एकैकवृद्धानीत्युक्तेऽपि संदेह एव क्रम इत्याह- 'यथासङ्ख्यं' येन क्रमेणोपन्यस्तानि तमेवोररीकृत्यैकैकवृद्धानीन्द्रियाणि भवन्ति, न क्रमोल्लङ्घनेन, एतदेव स्पष्टयन्नाह - 'यथाक्रम' मिति, यथोपन्यासं, एतदाह'तद्यथे'त्यादिना, कृम्यादीनां - कृमिप्रकाराणां, आदिशब्दस्य प्रकारार्थत्वात्, अपादिकादयः प्रायः प्रसिद्धाः, एषामेकेन्द्रियेभ्यः पृथिव्यादिभ्यः एकेन वृद्धे किमित्याह-स्पर्शनेन्द्रिये सति रसनेन्द्रिये वृद्धं, 'ततोऽपी'त्यादि, ततो- द्वीन्द्रियेभ्यः एकेन वृद्धानि पिपीलिकादीनां त्रीणि स्पर्शनरसनघ्राणानि भवन्ति, 'ततः' त्रीन्द्रियेभ्य एकेन वृद्धानि भ्रमरादीनां चत्वारि स्पर्शनादीनि भवन्ति, शेषाणां च तिर्यग्योनिजानामुक्तव्यतिरिक्तानां एतानेव विशेषेणाह-मत्स्योरगभुजगपक्षिचतुष्पदानां - जलचरस्थलचरखचराणामित्यर्थः, तथा सर्वेषां च सामान्येन नारकमनुष्यदेवानां पञ्चेन्द्रियाणि स्पर्शनादीनि सर्वाण्येवेति ॥२-२४॥
ટીકાર્થ— કૃમિ આદિ પ્રત્યેક શબ્દની સાથે આવિ શબ્દ લેવાથી કૃમિ આદિને, કૃમિ આદિને એટલે કૃમિ જેવા જીવોને, કીડી આદિ, ભ્રમર આદિ અને મનુષ્ય આદિ જીવોને ક્રમશઃ એક એક ઇન્દ્રિય વધારે હોય છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર કહે छे- “कृम्यादीनाम्” इत्यादि, कृम्यादीनां थी प्रारंभी मनुष्यादीनां सुधीना ભાષ્યપાઠનો અર્થ સ્પષ્ટ છે. “ઇન્દ્રિયો એક એક વધારે હોય છે” એમ કહેવા છતાં ક્રમમાં સંદેહ રહે, અર્થાત્ ક્રમથી એક એક વધારે હોય કે ગમે તેમ એક એક વધારે હોય ? એવો સંદેહ રહે. આથી કહે છે‘यथासङ्ख्यम्' ऽन्द्रियोनो के उमथी उल्लेख झर्यो छे ते ४ हमने સ્વીકારીને એક એક વધારે ઇન્દ્રિયો હોય છે, ક્રમનું ઉલ્લંઘન કરીને નહિ. ञा ४ विषयने स्पष्ट करतां भाष्यार उहे छे- “ यथाक्रमम्” इति ४
૭૧
