________________
સૂત્ર-૨૪ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૬૯ ભાષ્યાર્થ– પૃથ્વીથી પ્રારંભી વાયુ સુધીના જીવનકાયોને એક ઈન્દ્રિય હોય છે. સૂત્રમાં કહેલા ક્રમ પ્રમાણે પહેલી સ્પર્શન જઇન્દ્રિયહોય. (૨-૨૩)
टीका- वाय्वन्तानां यथोपन्यस्तजीवानामेकमिन्द्रियमिति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थस्त्वयं-पृथिव्यादीनां वाय्वन्तानां प्रागुपन्यस्तानां 'पृथिव्यम्बुवनस्पतयः स्थावराः' 'तेजोवायु द्वीन्द्रियादयश्च त्रसा' इति सूत्रद्वयेन जीवनिकायानामिति पूर्ववत् एकमेवेन्द्रियं व्यक्तिरूपेण, तच्च न ज्ञायते कतमदित्यत आह-सूत्रक्रमप्रामाण्यात्-इन्द्रियसूत्रक्रमस्य प्रमाणभावेन, प्रथमं स्पर्शनमेवेत्यर्थः, स्पर्शनरसनेत्यादिवचनात्, न चासिद्धः एकशब्दः प्रथमार्थे, एको गोत्र इत्यादिप्रयोगदर्शनादिति ॥२-२३।।
ટીકાર્થ– પૂર્વે જે ક્રમથી ઉલ્લેખ કર્યો છે તે ક્રમથી વાયુકાય સુધીના જીવોને એક ઈન્દ્રિય હોય છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થ તો આ છે- પૂર્વે અ.૨ સૂ.૧૩/૧૪ એ બે સૂત્રોથી પૃથ્વીકાયથી આરંભી વાયુકાય સુધીના જે જીવોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે જીવોને એક જ ઇન્દ્રિય વ્યક્ત હોય છે. કઈ એક હોય છે તે જાણી શકાતું નથી, આથી કહે છે- સૂત્રમાં કહેલા ઇન્દ્રિયક્રમના પ્રામાણ્યથી પહેલી સ્પર્શન જ ઇન્દ્રિય હોય છે. કારણ કે સ્પર્શન-રસન (ર-૨૦) ઇત્યાદિ સૂત્ર છે. એક શબ્દ પ્રથમના અર્થમાં સિદ્ધ નથી એમ ન કહેવું. કેમકે પશે જોત્ર=પ્રથમ ગોત્ર ઇત્યાદિ પ્રયોગો જોવામાં આવે છે. (૨-૨૩) ટીવતરણ- તથાટીકાવતરણિકાર્થ– તથાકયા જીવોને કેટલી ઇન્દ્રિયો હોયकृमिपिपीलिकाभ्रमरमनुष्यादीनामेकैकवृद्धानि ॥२-२४॥ સૂત્રાર્થ– કૃમિ, કીડી, ભ્રમર, મનુષ્યો વગેરેને (ક્રમશ:) એક એક ઈન્દ્રિયો વધારે હોય છે. (૨-૨૪)
