________________
१८
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ સૂત્ર-૨૩ __ भाष्यावतरणिका- अत्राह- उक्तं भवता पृथिव्यब्वनस्पतितेजोवायवो द्वीन्द्रियादयश्च नव जीवनिकायाः । पञ्चेन्द्रियाणि चेति । तत्कि कस्येन्द्रियमिति । अत्रोच्यते
ભાષ્યાવતરણિતાર્થ– આપે પૃથ્વી, પાણી, વનસ્પતિ, અગ્નિ અને વાયુ તથા બેઇન્દ્રિય વગેરે નવ જવનિકાયો અને પાંચ ઇન્દ્રિયો છે એમ કહ્યું. તો કયા જીવને કઈ ઇન્દ્રિય હોય? અહીં ઉત્તર કહેવાય છે
टीकावतरणिका- सूत्रान्तरसम्बन्धायाह-'अत्राहे'त्यादि, अत्राह व्युत्पन्नचोदकः-उक्तं भवता, ग्रन्थकारपूजावचनमेतत्, किमुक्तमित्याह पृथिव्यम्बुवनस्पतितेजोवायवो द्वीन्द्रियादयश्च चत्वारः इति (नव) जीवनिकाया:-जीवसङ्घाताः सामान्येन ‘पञ्चेन्द्रियाणि चेति स्पर्शनादीनि, तत् किं कस्य पृथिव्यादेः इन्द्रियमिति ?, एवं पृष्टः सन्नाह ग्रन्थकारः ‘મત્રોચતે –
ટીકાવતરણિકાર્થ– અહીં વિદ્વાન પ્રશ્નકાર કહે છે- આપે (પૂર્વ) કહ્યું હતું. “આપે કહ્યું હતું એ વચન ગ્રંથકારની પૂજાનું છે, અર્થાત્ “આપે એવો પ્રયોગ ગ્રંથકારની પૂજ્યતા બતાવવા માટે છે. શું કહ્યું હતું તે કહે છે- પૃથ્વીકાય, અપ્લાય, વનસ્પતિકાય, તેઉકાય, વાયુકાય અને બેઈન્દ્રિય વગેરે ચાર એમ સામાન્યથી નવ જવનિકાયો કહ્યા છે, સ્પર્શન વગેરે પાંચ ઈન્દ્રિયો કહી છે. તેથી પૃથ્વીકાય આદિ ક્યા જીવને કઈ ઇન્દ્રિયો હોય? આ પ્રમાણે પૂછાયેલા ગ્રંથકાર કહે છે. અહીં પ્રત્યુત્તર કહેવાય છે– વાયુ સુધીના જીવોને એક ઇન્દ્રિય હોયવાધ્વન્તાનામેવમ્ આર-૨રૂા સૂત્રાર્થ– વાયુ સુધીના જીવોને એક ઇન્દ્રિય હોય છે. (૨-૨૩)
भाष्यं- पृथिव्यादीनां वाय्वन्तानां जीवनिकायानामेकमेवेन्द्रियं सूत्रक्रमप्रामाण्यात्प्रथमं स्पर्शनमेवेत्यर्थः ॥२-२३॥
