________________
૬૭.
સૂત્ર-૨૨ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ ङ्गान्तर्गतं अनेकद्वादशविधमिति, आद्यमनेकभेदमावश्यकादिभेदात् इतरद्द्वादशभेदमाचारादिभेदेन इदं नोइन्द्रियस्य-मनसोऽर्थ इति-मनसो विषयः, तथाहि-सामायिकादिशब्दग्रहणसमनन्तरं तदर्थज्ञः तदात्मपरिणामादिरूपं यथा मनसोपलभत इति भावनीयं, यथोदितश्रुतपरिग्रहस्त्वनिन्द्रियप्राधान्यख्यापनाय न नियमार्थं, श्रुत्रमात्रस्य एकेन्द्रियादीनामनिन्द्रियाમાવેડપિ માવદ્વિતિ ર-રરા.
ટીકાર્થ–પ્રશ્ન- ભાષ્યકારે પૂર્વસૂત્રની સાથે જ આ સૂત્રનો સંબંધ કેમ ન કહ્યો?
ઉત્તર- એક જ [ઇન્દ્રિયોના વિષયનો જ] અધિકાર હોવાથી સંબંધ જણાવવામાં આવે તો પણ નિરર્થક બને. આથી સંબંધ જણાવ્યો નથી.
ભાવશ્રત મનનો વિષય છે. આ પ્રમાણે સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર શ્રુતજ્ઞાનમ્ ઇત્યાદિથી કહે છે- અહીં શ્રુતજ્ઞાન એટલે જ્ઞાન જ જાણવું, શબ્દ નહિ. કારણ કે શબ્દ શ્રોત્રેન્દ્રિયનો વિષય છે. શ્રુતજ્ઞાન અંગબાહ્ય અને અંગપ્રવિષ્ટ એ બે પ્રકારે છે. તેમાં અંગબાહ્ય આવશ્યક વગેરે ભેદથી અનેક ભેદવાળું છે. અંગપ્રવિષ્ટ આચારાંગ આદિ ભેદથી બાર પ્રકારનું છે.
શ્રુતજ્ઞાન મનનો વિષય છે. તે આ પ્રમાણે- સામાયિક વગેરે શબ્દ સાંભળ્યા પછી સામાયિક શબ્દના અર્થનો જાણકાર મનુષ્ય આત્મપરિણામ રૂપ શ્રુતજ્ઞાનને મનથી જે રીતે પ્રાપ્ત કરે છે તે તે રીતે વિચારવું, અર્થાત્ સામાયિક શબ્દનો સાવઘયોગનો ત્યાગ કરવો વગેરે અર્થ તેના મનમાં ઉપસ્થિત થાય છે.
શ્રુત બે પ્રકારે છે ઈત્યાદિ સ્થળે મૃતનું ગ્રહણ મનની પ્રધાનતા જણાવવા માટે છે, અર્થાત્ આ શ્રુત મનથી જ જાણી શકાય છે એમ જણાવવા માટે છે, પણ શ્રત મનનો જ વિષય છે(=મન વિના શ્રુત ન જ જાણી શકાય) એવું નિયમન કરવા માટે નથી. કારણ કે એકેન્દ્રિયોને મન વિના પણ શ્રતમાત્ર હોય છે. (૨-૨૨).
