________________
સૂત્ર-૧૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૪૩
મતુ અર્થનો પ્રત્યય લીધો છે. તથા સફેદ ગધેડાવાળું જંગલ છે એવા પ્રયોગો જોવામાં આવે છે. (અહીંૌરવમળ્યું એવા બહુવ્રીહિ પ્રયોગના બદલે મતુઅર્થના પ્રત્યયવાળો પ્રયોગ થયો છે.) માટે આમાં કોઇ દોષ નથી. એ પ્રમાણે અપ્લાયિક અને વનસ્પતિકાયિક શબ્દમાં પણ જાણવું.
'રૂતિ શબ્દ પદોના અર્થવાળો છે, અર્થાત્ પદોના અર્થો આ પ્રમાણે છે. આ પ્રમાણે આ હમણાં જે કહ્યા છે તે ત્રણ પ્રકારના જીવો એક જ સ્થળે રહેવાના સ્વભાવવાળા હોવાથી સ્થાવર છે, નહિ કે સ્થાવર નામકર્મના ઉદયથી. કારણ કે તેજસ્કાય અને વાયુકાય પણ સ્થાવર છે.
‘તંત્ર’ ઇત્યાદિ, તેમાં પૃથ્વીકાય પૃથ્વીકાયજાતિના ભેદથી શુદ્ધ પૃથ્વી, શર્કરા અને વાલુકા આદિ અનેક પ્રકારે છે. પૃથ્વી=કાંકરા વગેરેથી રહિત માટી. શર્કરા=અતિશય નાના પથ્થરના ટુકડાઓથી મિશ્ર માટી. આદિ શબ્દથી પથ્થર વગેરેનું ગ્રહણ કરવું. (આ શુદ્ધ પૃથ્વી વગેરે પોતાની ખાણમાં જ રહેલા પ્રાયઃ સચિત્ત હોય છે. છાણ અને સૂર્યતાપ આદિથી અચિત્ત પણ થાય. એમનું સ્થાન આઠ પૃથ્વીઓની નીચે નીચે પાતાળ, ભવન અને નરકના પાથડા વગેરે છે.)
અપ્લાય હિમ આદિ અનેક પ્રકારે છે. હિમ પ્રસિદ્ધ છે. આદિ શબ્દથી કરાદિનું ગ્રહણ કરવું. વનસ્પતિકાય શૈવલ આદિ અનેક પ્રકારે છે. શૈવલ એટલે પાણીમાં રહેલી શેવાળ. આદિ શબ્દથી લતા વગેરેનું ગ્રહણ કરવું. (૨-૧૩)
टीकावतरणिका - उक्ता अधिकृतस्थावराः, साम्प्रतं त्रसानाह— ટીકાવતરણિકાર્થ– પ્રસ્તુત સ્થાવરો કહ્યા. હવે ત્રસોને કહે છે— ગતિશીલ જીવો—
तेजोवायू द्वीन्द्रियादयश्च त्रसाः ॥२- १४ ॥
૧. અહીં ટીકામાં તિશોડŻપાર્થ: એ સ્થળે પહેલો અર્થ શબ્દ વધારે હોય એમ જણાય છે, અર્થાત્ જ્ઞતિશત્વ: પાર્થ.
