________________
સૂત્ર-૭
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૨૩
આ પ્રમાણે સર્વ ભેદોને કહીને ભાષ્યકાર તે ઇત્યાદિથી ઉપસંહાર કરે છે- આ એકવીસ, એકવીસથી ન્યૂન કે અધિક નહિ, ઔદયિક=કર્મોદયની અપેક્ષાવાળા ભાવો છે, તથા જીવનાં પોતાનાં સ્વરૂપો જ છે. (૨-૬) टीकावतरणिका - उक्ता औदयिकभावभेदाः, साम्प्रतं पारिणामिकभावभेदाभिधानायाह—
',
ટીકાવતરણિકાર્થ– ઔદિયકભાવના ભેદો કહ્યા. હવે પારિણામિક ભાવના ભેદોનું પ્રતિપાદન કરવા માટે કહે છે—
પારિણામિકભાવના ભેદો
जीवभव्याभव्यत्वादीनि च ॥२- ७॥
સૂત્રાર્થ– જીવત્વ, ભવ્યત્વ, અભવ્યત્વ વગેરે જીવના પારિણામિક ભાવો છે. (૨-૭)
भाष्यं - जीवत्वं भव्यत्वमभव्यत्वमित्येते त्रयः पारिणामिका भावा भवन्तीति । आदिग्रहणं किमर्थमिति । अत्रोच्यते- अस्तित्वमन्यत्वं कर्तृत्त्वं भोक्तृत्वं गुणवत्त्वमसर्वगतत्वमनादिकर्मसन्तानबद्धत्वं प्रदेशत्वमरूपत्वं नित्यत्वमित्येवमादयोऽप्यनादिपारिणामिका जीवस्य भावा भवन्ति, धर्मादिभिस्तु समाना इत्यादिग्रहणेन सूचिताः । ये जीवस्यैव वैशेषिकास्ते स्वशब्देनोक्ता इति । एते पञ्च भावास्त्रिपञ्चाशद्भेदा जीवस्य स्वतत्त्वं ભવન્તિ । અસ્તિત્વાયશ્ચ ાર-ગા
ભાષ્યાર્થ– જીવત્વ, ભવ્યત્વ અને અભવ્યત્વ આ પ્રમાણે આ ત્રણ ભાવો પારિણામિક છે.
પ્રશ્ન– આદિ શબ્દનું ગ્રહણ શા માટે કર્યું છે ?
ઉત્તર– અસ્તિત્વ, અન્યત્વ, કર્તુત્વ, ભોક્તૃત્વ, ગુણવત્ત્વ, અસર્વગતત્વ, અનાદિકર્મસંતાનબદ્ધત્વ, પ્રદેશત્વ, અરૂપત્વ, નિત્યત્વ ઇત્યાદિ અનાદિ પારિણામિક ભાવો પણ જીવના છે. આ ભાવો ધર્માસ્તિકાયાદિથી સમાન છે એથી આદિ શબ્દના ગ્રહણથી સૂચવ્યા છે.
