________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧
भाष्यावतरणिका - अत्राह - उक्तं भवता जीवादीनि तत्त्वानि । तत्र को जीवः कथंलक्षणो वेति । अत्रोच्यते
I
ભાષ્યાવતરણિકાર્ય– પ્રશ્ન- આપે જીવાદિ તત્ત્વો કહ્યા તેમાં જીવ કોને કહેવાય અને જીવનું લક્ષણ શું છે ?
ઉત્તર– અહીં ઉત્તર કહેવાય છે—
टीकावतरणिका - अधुना द्वितीय आरभ्यते, तत्र चायं सम्बन्धग्रन्थः ‘અત્રાદે’ત્યાદ્રિ, અત્રાદ-ડાં મવતા પ્રથમેડધ્યાયે, જિમિત્યાહ जीवादीनि तत्त्वानि जीवाजीवाश्रवेत्याद्यभिधानात् तत्र को जीवः स्वतत्त्वतः कथंलक्षण:- किंलक्षणो वेत्याशङ्कयाह
ટીકાવતરણિકાર્થ– હવે બીજા અધ્યાયનો પ્રારંભ કરવામાં આવે છે. તેમાં ‘અત્રાહ’ ત્યાદ્રિ સંબંધ ગ્રંથ છે. અહીં પ્રશ્નકાર કહે છે કે, આપે પહેલા અધ્યાયમાં ‘નીવાનીવાશ્રવ' ઇત્યાદિ કહેવાથી જીવાદિ તત્ત્વો કહ્યા. તેમાં જીવ સ્વરૂપથી કેવા સ્વરૂપવાળો છે અને એનું લક્ષણ શું છે ? એવી આશંકા કરીને સૂત્રકાર કહે છે—
જીવના પાંચ ભાવો–
औपशमिक क्षायिक भावौ मिश्रश्च जीवस्य स्वतत्त्वमौदयिकपारिणामिकौ च ॥२- १॥
સૂત્રાર્થ– ઔપશમિક, ક્ષાયિક, મિશ્ર, ઔદયિક, પારિણામિક એ પાંચ ભાવો જીવના સ્વતત્ત્વ=સ્વસ્વરૂપ છે. (૨-૧)
भाष्यं- औपशमिकः क्षायिकः क्षायोपशमिक: औदयिकः पारिणामिक इत्येते पञ्च भावा जीवस्य स्वतत्त्व भवन्ति ॥२-१॥
