________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
',
रितिकृत्वाऽवधारणफलमाह - न स्त्रियो न पुमांसः किमेतदेवमित्याह ‘તેષાં હી’ત્યાવિના, તેમાં યક્ષ્માન્નારાવીનાં, જિમિત્યા-‘વારિત્ર’ત્યાદ્રિ, चारित्रमोहनीयं च तन्नोकषायवेदनीयं चेति विग्रहः, नवधा हास्यादि, तदाश्रयेषु त्रिषु वेदेषु, किमित्याह - 'नपुंसकवेदनीय' मिति, नपुंसक - त्वानुभवेन वेद्यत इति नपुंसकवेदनीयं तदेवैकमशुभगतिनामापेक्षमिति अशुभगत्यादिनामगोत्रवेद्यायुष्कोदयापेक्षं पूर्वबद्धनिकाचितमुदयप्राप्तं भवतीति पूर्वस्मिन् जन्मन्यनन्तरं बद्धं तद्योग्यहेतुभिः परिगृहीतं निकाचितमात्मप्रदेशैरन्योऽन्यानुगत्या नियमवेदनीयतया स्थितं उदयप्राप्तमिति समासादितपरिपाकं, एतदेवंविधं नारकसम्मूच्छिनां जन्तूनां दुःखबहुलमेतद्भवति, नेतरे स्त्रीपुंवेदनीये इति, तेन नपुंसकान्येव भवन्तीति, नपुंसकवेदोदयान्महानगरदाहोपमं मैथुनाभिलाषात् दुःखमनुभवन्ति नारकाः काङ्क्षारूपमित्थं सन्मूर्च्छिनोऽपीत्यर्थः ॥२-५१॥
,
ટીકાર્થ– આ જીવો નપુંસક જ છે એ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર નારાÆ ઇત્યાદિથી કહે છે- નરકમાં ગયેલા હોય તે નારકો. “સંમૂન્જીિનથ'' કૃતિ, સંમૂન્જીિન:=સંમૂર્ચ્છનાઃ, સંમૂર્ચ્છન જન્મ છે, સંમૂર્ચ્છન જન્મ જેમને હોય તે સંમૂનિઃ, સાતેય પૃથ્વીમાં રહેલા સઘળા નારકો અને સંમૂર્છિમ જીવો નપુંસક જ હોય, અર્થાત્ નપુંસક વેદવાળા હોય.
સૂત્ર-૫૧
૧૫૯
સર્વ નારકો અને સંમૂછિમ જીવો નપુંસક જ હોય છે એવું ભાષ્ય હોવાથી અવધારણના ફળને કહે છે- નારકો અને સંમૂર્છિમ જીવો સ્ત્રીઓ અને પુરુષો ન હોય. નારકો અને સંમૂકિમ જીવો નપુંસક જ કેમ હોય છે ? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરને “તેમાં 'િ ઇત્યાદિથી કહે છેકારણ કે તે નારકો આદિ જીવોને ચારિત્રમોહનીય રૂપ નોકષાયવેદનીયના આશ્રયવાળા ત્રણ વેદોમાં એક નપુંસક વેદનીય જ હોય છે. નોકષાયવેદનીય હાસ્યાદિ નવ પ્રકારે છે. નપુંસકપણાના અનુભવથી જે વેદાય તે નપુંસકવેદનીય. આ નપુંસકવેદનીય અશુભગતિ આદિ રૂપ
