________________
૧૫૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૫૧
તથા ચારિત્રમોહમાં, તેમાં પણ હાસ્યાદિ રૂપ નોકષાયવેદનીયમાં સ્ત્રી, પુરુષ, નપુંસક ભેદથી ત્રણ પ્રકારનો જ વેદ કહેવામાં આવશે. ચારિત્રમોહનું લક્ષણ આગળ (૮-૧૦ સૂત્રમાં) કહેવાશે. અહીં દર્શનમોહનો વ્યવચ્છેદ કરવા ચારિત્રમોહ એમ કહ્યું છે.
નોકષાયવેદનીય નવ પ્રકારે હોવાથી અન્ય પ્રકારોનો વ્યવચ્છેદ ક૨વા “ત્રણ પ્રકારનો વેદ” એમ કહ્યું છે.
આ પ્રમાણે હોવાથી લિંગ ત્રણ પ્રકારનું જ છે એમ ઉપસંહાર વાક્ય છે. આ પ્રમાણે લિંગનું (ત્રણ જ છે એમ) નિયમન થયે છતે ગતિમાં વેદને કહે છે– (તેમાં–)
નારક અને સંમૂચ્છિમ જીવો નપુંસક હોય— नारकसम्मूच्छिनो नपुंसकानि ॥२- ५१ ॥
સૂત્રાર્થ– નારકો અને સંમૂચ્છિમ જીવો નપુંસક છે. (૨-૫૧) भाष्यं - नारकाश्च सर्वे सम्मूच्छिनश्च नपुंसकान्येव भवन्ति । न स्त्रियो न पुमांसः । तेषां हि चारित्रमोहनीयनोकषायवेदनीयाश्रयेषु त्रिषु वेदेषु नपुंसकवेदनीयमेवैकमशुभगतिनामापेक्षं पूर्वबद्धनिकाचितमुदयप्राप्तं મતિ, નેતરે કૃતિ ાર-શા
ભાષ્યાર્થ— સઘળા નારકો અને સંમૂચ્છિમ જીવો નપુંસક જ હોય છે. સ્ત્રીઓ કે પુરુષો હોતા નથી. તેઓને ચારિત્રમોહનીય રૂપ નોકષાય વેદનીયના આશ્રયવાળા ત્રણ વેદોમાં અશુભગત નામની અપેક્ષાવાળું અને પૂર્વબદ્ધ નિકાચિત એવું એક નપુંસકવેદનીય જ ઉદયમાં આવેલું હોય છે. બીજા બે વેદો નહીં. (૨-૫૧)
टीका - एते जन्तवो नपुंसकान्येवेति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थमाह'नारकाश्चे'त्यादिना नरकेषु भवाः नारकाः सर्वे सप्तपृथिवीनिवासिनः सम्मूच्छिनश्चेति सम्मूर्च्छजा:, सम्मूर्च्छनं च जन्मेत्यर्थः तदेषां विद्यत इति सम्मूच्छिनः, एते नपुंसकान्येव भवन्ति नपुंसकवेदभाज इत्यर्थः वृत्ति
