________________
સૂત્ર-૫૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૫૭ चारित्रमोहे नोकषायवेदनीये त्रिविध एव वेदो वक्ष्यते । स्त्रीवेदः पुंवेदो नपुंसकवेद इति । तस्मात् त्रिविधमेव लिङ्गमिति । तत्र
ભાષ્યાવતરણિકાર્થ– પ્રશ્ન– આ સંસારની ચાર ગતિઓમાં લિંગનો શું નિયમ છે?
ઉત્તર- જીવના ઔદયિક ભાવોનું (અ.૨ સૂ. ૬) વ્યાખ્યાન થઈ રહ્યું હતું ત્યારે કહ્યું છે કે સ્ત્રીલિંગ, પુલિંગ અને નપુંસકલિંગ એમ લિંગ ત્રણ પ્રકારનું છે તથા ચારિત્રમોહમાં નોકષાય વેદનીયના વર્ણનમાં સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ, નપુંસકવેદ એમ ત્રણ પ્રકારનો જ વેદ (અ.૮ સૂ.૧૦માં) કહેવાશે. તેથી લિંગ ત્રણ પ્રકારનું જ છે. તેમાં–
टीकावतरणिका- 'अत्राहे'त्यादि अत्रावसरे शिष्यः प्रश्नयतिआसु चतसृषु संसारगतिषु नरकगत्यादिषु को लिङ्गनियमः ? कस्यां गतौ किं लिङ्गमिति, एवं पृष्टे एतदभिधानायैवादौ लिङ्गमेव स्मारयन्नाह 'अत्रोच्यत' इत्यादिना, इह जीवस्य औदयिकेषु भावेषु व्याख्यायमानेषूक्तं प्राक् गतिकषायलिङ्गसूत्रे, किमुक्तमित्याह-त्रिविधमेव लिङ्गं स्त्रीपुंनपुंसकमिति, तथा चारित्रमोहे वक्ष्यमाणलक्षणे, दर्शनमोहव्यवच्छेदार्थमेतत्, तत्रापि नोकषायवेदनीये हास्यादिरूपे त्रिविधं एव वेदं वक्ष्यते स्त्रीपुंनपुंसकभेदेन, नवविधत्वात् नोकषायवेदनीयव्यवच्छेदार्थ, यस्मादेवं तस्मात्त्रिविधमेव लिङ्गमिति निगमनं ॥ एवं लिङ्गनियमे सति જતી વેવમટિં- (તત્ર-)
ટીકાવતરણિતાર્થ– ‘ત્રાઈ ફત્ય, આ અવસરે શિષ્ય પ્રશ્ન કરે છેસંસારની નરકગતિ આદિ આ ચાર ગતિઓમાં લિંગનો નિયમ શો છે? કઈ ગતિમાં કયું લિંગ હોય? આ પ્રમાણે પ્રશ્ન કર્યો છતે લિંગને કહેવા માટે જ પ્રારંભમાં લિંગને જ યાદ કરાવતા ભાષ્યકાર મંત્રોચ્યતે ઇત્યાદિથી કહે છે- પૂર્વેતિ-ઋષીય-ત્તિ (ર-૬) સૂત્રમાં જીવના ઔદયિકભાવોનું વ્યાખ્યાન કરવાનો અવસરે આ વિષે કહ્યું છે. શું કહ્યું છે તે કહે છે- લિંગ સ્ત્રી, પુરુષ, નપુંસક એમ ત્રણ પ્રકારનું જ છે.
