________________
૧૬૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ સૂત્ર-પર નામકર્મ તથા અશુભ ગોત્રકર્મ, અશુભ વેદુનીયકર્મ અને અશુભ આયુષ્યકર્મના ઉદયની અપેક્ષાવાળું છે, અર્થાત્ તેને અશુભગતિ આદિ અશુભ કર્મોના ઉદયની સાથે નપુંસકવેદનીયનો ઉદય હોય. નપુંસકવેદનીયના બંધને યોગ્ય હેતુઓથી અનંતર પૂર્વજન્મમાં ગ્રહણ કરેલું અવશ્ય અનુભવવું પડે તે રીતે આત્મપ્રદેશોની સાથે એકરૂપ થયેલું અને જેણે ફળને પ્રાપ્ત કર્યું છે એવું નપુંસકવેદનીય જ સર્વ નારકો અને સંમૂચ્છિમ જીવોને હોય છે. આ નપુંસકવેદનીય ઘણા દુઃખવાળું છે. નારકો અને સંમૂચ્છિમ જીવોને સ્ત્રીવેદનીય અને પુરુષવેદનીય ન હોય, એથી તે જીવો નપુંસક જ હોય.
જેમાં મહાનગરમાં ઉત્પન્ન થયેલા અગ્નિના જેવી મૈથુનાભિલાષા છે તેવા નપુંસકવેદના ઉદયમાં નારકો કાંક્ષારૂપ દુઃખને અનુભવે છે. એ પ્રમાણે સંમૂચ્છિમ જીવો પણ દુઃખી હોય છે. (૨-૫૧) દેવો નપુંસક ન હોયન લેવા. ર-રા સૂત્રાર્થ– દેવો નપુંસક ન હોય. (૨-પર)
भाष्यं- देवाश्चतुर्निकाया अपि नपुंसकानि न भवन्ति । स्त्रियः पुमांसश्च भवन्ति । तेषां हि शुभगतिनामापेक्षे स्त्रीपुंवेदनीये पूर्वबद्धनिकाचिते उदयप्राप्ते द्वे एव भवतो नेतरत् । पारिशेष्याच्च गम्यते जराय्वण्डपोतजास्त्रिविधा भवन्ति स्त्रियः पुमांसो नपुंसकानीति ॥२-५२॥
ભાષ્યાર્થ– ચારેય નિકાયના પણ દેવો નપુંસકો હોતા નથી. સ્ત્રીઓ અને પુરુષો હોય છે. તેઓને શુભગતિ નામની અપેક્ષાવાળા અને પૂર્વબદ્ધ નિકાચિત એવા સ્ત્રીવેદનીય અને પુરુષવેદનીય એમ બે જ વેદનીય હોય છે. અન્ય (નપુંસકવેદનીય) નથી હોતું.
ઉક્ત સિવાયના જરાયુજ, અંડજ અને પોતજ જીવો સ્ત્રીઓ, પુરુષો અને નપુંસકો હોય છે એમ જણાય છે. (૨-પર).
टीका- सम्बन्धः प्रतीतः, समुदायार्थश्च । अवयवार्थमाह-'देवा' इत्यादिना दीव्यन्तीति देवाश्चतुर्निकायाः अपि भवनवास्यादयः,
