________________
સૂત્ર-૩૩ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૦૫ આ સૂત્રનો પૂર્વ સૂત્રની સાથે સંબંધ કરેલો જ છે. (તે આ પ્રમાણે(પૂર્વેના સૂત્રમાં જીવોના જન્મના પ્રકારો જણાવ્યા છે. પણ કેવા સ્થાનમાં સંમૂપિચ્છમ તરીકે ઉત્પન્ન થાય છે, કેવા સ્થાનમાં વીર્ય-રક્તના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે, નારક-દેવો કેવા સ્થાનમાં વૈક્રિયશરીર પ્રાયોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે એમ વિશિષ્ટ સ્થાનનો નિર્દેશ કર્યો નથી. આથી તે ત્રણ જન્મનાવિશિષ્ટ સ્થાનનું નિરૂપણ કરવા માટે યોનિઓ કહેવામાં આવે છે.)
મૂળ ભેદથી સચિત્ત, શીત અને સંવૃત એમ ત્રણ પ્રકારની યોનિઓ છે. સંતરા એટલે પ્રતિપક્ષ સહિત. મિશ્ર એટલે મૂલ અને પ્રતિપક્ષ એ બંનેથી મિશ્ર. શ:=સચિત્ત, શીત અને સંવૃત એ પ્રત્યેક પ્રતિપક્ષ સહિત અને મિશ્ર. તો:=જન્મની પ્રત્યક્ષ અને ઔદારિક યોનિઓ છે.
આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર સંસારે ઇત્યાદિથી કહે છે- ચારે ય ગતિ રૂપ સંસારમાં હમણાં જ સમૂચ્છનાદિ ત્રણ પ્રકારના જન્મના આ (પ્રસ્તુત સૂત્રમાં કહેલા) સચિત્ત, શીત, સંવૃત એ પ્રત્યેક પ્રતિપક્ષસહિત અને મિશ્ર યોનિ છે.
પ્રતિપક્ષ અચિત્ત, ઉષ્ણ અને અસંવૃત. મિશ્ર=મૂળ ભેદ અને પ્રતિપક્ષ એ બે એક ભાવમાં મિશ્ર થાય. તે આ પ્રમાણે- સચિતાચિત્ત, શીતોષ્ણ અને સંવૃતવિવૃત્ત. આ પ્રમાણે આ નવ યોનિઓ છે.
યોનિનું સ્વરૂપ યોનિ–જેમાં જન્મનું કારણ એવા દ્રવ્યો કાર્મણની સાથે ભળે તે યોનિ. યોનિ એટલે ઉત્પત્તિસ્થાન. આ જ અર્થને “તથા ઈત્યાદિથી સ્પષ્ટ કરતા ભાષ્યકાર કહે છે. તે આ પ્રમાણે- સચિત્ત, અચિત્ત અને સચિત્તાચિત્ત. શીત, ઉષ્ણ અને શીતોષ્ણ. સંવૃત, અસંવૃત અને સંવૃતાસંવૃત. ૧. અહીં પ્રત્યક્ષ ત્યાં ઉત્પન્ન થનારા જીવોની અપેક્ષાએ સમજવું. ત્યાં ઉત્પન્ન થતા જીવોને યોનિ પ્રત્યક્ષ છે. જન્મનું કોઈ પણ સ્થાન ઔદારિક હોય છે. આથી અહીં યોનિનું દારિક એવું વિશેષણ છે. આમ
