________________
૮૮
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ સૂત્ર-૨૯ વિગ્રહવાળી, બે વિગ્રહવાળી કે ત્રણ વિગ્રહવાળી પણ ગતિ હોય. આ પ્રમાણે જીવોની અવિગ્રહ વગેરે ગતિ ઉત્કૃષ્ટથી ચાર સમય સુધીની અને ચાર પ્રકારની છે.
ગતિ ઉત્કૃષ્ટથી ચાર સમય સુધીની છે એ વિધાન નિયમન માટે છે. આથી કહે છે- ચાર સમયથી અધિક સમયવાળી ગતિઓ સંભવતી નથી, (વંસમય આ તિય: =) અર્થાત્ ચાર સમયથી અધિક સમયવાળી કોઈ ગતિઓ સંભવતી નથી.
સર્વસ્થળે શરીરના વિયોગ-અવિયોગને દેડકો અને જળોની ગતિથી વિચારવા. તે આ પ્રમાણે- દેડકો જયારે ગતિ કરે ત્યારે પાછળના બે પગોના સહારે કૂદકો મારી (જ્યાં જવાનું છે તે સ્થળે જાય છે=) સ્થળાંતર કરે છે. જળો જ્યારે ગતિ કરે છે ત્યારે આગળના બે પગને સ્થળાંતરે(=જ્યાં જવાનું છે તે સ્થળે) લંબાવે અને પાછળના પગને પૂર્વના સ્થાનમાં સ્થાપેલા રહેવા દે. આગળના બે પગ સ્થળાંતર કર્યા પછી પાછળના બે પગ ઉપાડે છે અને આગળ લે છે. આ ગતિઓમાં નારકો વગેરેને અવિગ્રહા, એકવિગ્રહ અને દ્વિવિગ્રહ જ હોય. એકેન્દ્રિય જીવોને ત્રિવિગ્રહ કે અવિગ્રહા, એકવિગ્રહા, દ્વિવગ્રહ પણ હોય. કારણ કે ત્રસનાડીના (એક તરફના) બહારના ભાગથી ત્રસનાડીના (બીજી તરફના) બહારના ભાગમાં તેમની ઉત્પત્તિ થાય છે.
આ પ્રમાણે પણ ચતુર્વિગ્રહ વગેરે ગતિનો સંભવ કેમ નથી? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહે છે. પ્રતિવાતમાવા શ્રેણિના અનુસાર ગતિ કરવામાં જન્મસ્થાને ચાર સમયમાં જ પહોંચી જવાનો જીવનો સ્વભાવ હોવાથી ચારથી અધિક સમયનો નિષેધ છે.
પૂર્વપક્ષ- અન્ય વિગ્રહથી (=ચાર વિગ્રહ વગેરે વિગ્રહોથી) ચારથી અધિક સમયની સિદ્ધિ થશે.
ઉત્તરપક્ષ વિઘનિમિત્તામાવાળં=સર્વલોકમાં પણ (લોકમાં ગમે ત્યાંથી ગમે ત્યાં જીવ ઉત્પન્ન થાય તો પણ) ત્રણ વિગ્રહથી અધિક વિગ્રહ
