________________
સૂત્ર-૨૭ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ प्रदेशा:-सर्वलघवस्तदवयवाः, निविभागा भागा इत्यर्थः, तेषामनुश्रेणि श्रेणेरनु भवति तथा, तदनुसारेणेत्यर्थः, अत्र जीवानां स्वशरीरावगाहप्रमाणप्रदेशा पङ्क्तिः श्रेणिरुच्यते, पुद्गलानां त्वेकप्रदेशादिरूपा, अनन्तप्रदेशिकानामप्येकाकाशप्रदेश एव स्थानात्, व्यतिरेकमाह 'विश्रेणिर्न भवतीति गतिनियम' इति, अत्रोक्तलक्षणायाः श्रेणेविंगता या गतिः सा विश्रेणिः, इयं च न भवति, जीवानां कर्मपारतन्त्र्यमन्तरेण पुद्गलानां च परप्रयोगविरहेण तथास्वभावत्वात् गतिनियम एवं ॥२-२७॥
ટીકાર્થ– 'અર્થની અપેક્ષાએ આ સૂત્ર પૂર્વસૂત્રની સાથે સંબંધવાળું જ છે. (પૂર્વસૂત્રમાં ગતિનો નિર્દેશ કર્યો છે. આ સૂત્રમાં પણ ગતિનો નિર્દેશ છે.) આથી ભાષ્યકારે સંબંધ કહ્યો નથી. શ્રેણિના અનુસાર તે અનુશ્રેણિ. શ્રેણિ એટલે આકાશપ્રદેશોની પંક્તિ. ગતિવાળા દ્રવ્યોની ગતિ શ્રેણિના અનુસારે થાય છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને ભાષ્યકાર સર્વા તિઃ ઈત્યાદિથી કહે છે- સંસારી જીવોની અને પરમાણુ વગેરે પુદ્ગલોની ઉપર, નીચે અને તિર્થી એમ સર્વ પ્રકારની ગતિ આકાશપ્રદેશોની અનુશ્રેણિ થાય છે.
પ્રશ્ન– સૂત્રમાં પુગલોનો ઉલ્લેખ નથી. તો ભાષ્યમાં પુદ્ગલોનો ઉલ્લેખ કેમ કર્યો?
ઉત્તર– ભાષ્યકારે પુગલનું ગ્રહણ કરીને સૂત્રકારનું કહેલું જ કહ્યું છે. જો આ સૂત્રમાં સૂત્રકારને પુદ્ગલનું ગ્રહણ ઈષ્ટ ન હોય તો હવે પછીના સૂત્રમાં જીવનો નિર્દેશ ઘટે નહિ. કારણ કે જીવનું જ વર્ણન ચાલતું હોવાથી કોઈનો વ્યવચ્છેદ કરવાનું રહેતું નથી. પણ આ સૂત્રમાં પુદ્ગલનું પણ ગ્રહણ કર્યું હોવાથી પુદ્ગલનો વ્યવચ્છેદ કરવા જીવનો નિર્દેશ ઘટે છે.
ગતિ= દેશાંતરની પ્રાપ્તિ રૂપ ફળવાળી ક્રિયા. ૧. “ તમ્' અર્થમાં તતિ ના પ્રત્યયથી આથ્યમ્ એવું રૂપ બન્યું છે.
