________________
૮૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
સૂત્ર-૨૭ કામણકાયયોગ હોય તો વિગ્રહગતિ અને કેવલી સમુદ્ધાતમાં હોય, બીજે ન હોય. જ્યાં જ્યાં તલ હોય ત્યાં ત્યાં તેલ હોય અથવા જ્યાં જ્યાં સૂંઠ હોય ત્યાં ત્યાં તીખાશ હોય એવી વ્યાપ્તિ અહીં ન ઘટાવવી.
આકાશમાં જેમ પક્ષીનું કાર્યક્ષેત્ર છે. પાણીમાં જેમ માછલીનું કાર્યક્ષેત્ર છે, તેમ વિગ્રહગતિમાં કાર્મણકાયયોગનું કાર્યક્ષેત્ર છે. (૨-૨૬) टीकावतरणिका- अविग्रहे सति विग्रह इति तन्निबन्धनमाहટીકાવતરણિકાર્થ–ઋજુગતિ હોય તો વિગ્રહ(=વળાંક) હોય આથી વિગ્રહગતિના કારણને કહે છે– આકાશમાં જીવ-
પુલની ગતિકાર્નિતિઃ ર-રા સૂત્રાર્થ-જીવ અને પુદ્ગલની ગતિ અનુશ્રેણિ સીધી થાય છે. (૨-૨૭)
भाष्यं- सर्वा गतिर्जीवानां पुद्गलानां चाकाशप्रदेशानुश्रेणि भवति, विश्रेणिर्न भवतीति गतिनियम इति ॥२-२७॥
ભાષ્યાર્થ– જીવોની અને પુદ્ગલોની સર્વ પ્રકારની ગતિ આકાશ પ્રદેશોની શ્રેણીના અનુસારે થાય છે. પણ આકાશપ્રદેશની શ્રેણીને અનુસર્યા વિના ગતિ થતી નથી એ પ્રમાણે ગતિનો નિયમ છે. (૨-૨૭)
टीका- आर्थ्य व्यापारमधिकृत्य सम्बद्धमेवेति सम्बन्धानभिधानं, श्रेणीमनु अनुश्रेणि श्रेणी-आत्मानुसारिणी गतिमतां गतिरिति सूत्रसमुदायार्थः, अवयवार्थमाह-'सर्वा गति'रित्यादिना सर्वा-ऊर्ध्वमधस्तिर्यग् गतिः-देशान्तराप्तिफला क्रिया, जीवानां संसारिणां पुद्गलानां च परमाण्वादीनां गतिसम्भवात्, पुद्गलमभिगृह्य प्रोक्तं सूत्रकारस्य, उत्तरसूत्रे जीवग्रहणान्यथाऽनुपपत्तेः, व्यवच्छेदाभावादिति भावनीयं, 'आकाशप्रदेशानुश्रेणिर्भवती'ति, जीवपुद्गलावगाहलक्षणमाकाशं तस्य ૧. સરળ-વક્ર, ઊંચ-નીચું, ખાડો-ટેકરો, અંધકાર-પ્રકાશ આવા ભાવો સાપેક્ષ હોવાથી એકની
અપેક્ષાએ બીજો હોય. માટે અહીં કહ્યું છે કે ઋજુગતિ હોય તો વક્રગતિ હોય.
