________________
સૂત્ર-૨૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
આ પ્રમાણે) ઋજુગતિ' અને એક વક્રા ગતિને છોડીને આ નિયમ(=પંદર પ્રકારનો યોગ જે પ્રમાણે જણાવ્યો છે તે પ્રમાણે હોય એ નિયમ) સમજવો.
૭૯
ઋજુગતિમાં પૂર્વશરીરના વિયોગ વખતે સ્થાપિત થયેલા પ્રયત્નવિશેષથી જ ગતિ થાય છે. કોની જેમ ? ધનુષ્યની દોરીમાંથી થયેલા છુટકારાથી સ્થાપિત થયેલા સંસ્કારોથી થતી બાણની ગતિની જેમ. ધનુષ્યદોરીમાંથી બાણ જ્યારે છૂટે છે ત્યારે તેમાં તેવા સંસ્કારો સ્થાપિત થાય છે, જેથી બાણ એ સંસ્કારોથી આગળ જાય છે, તેમ પ્રસ્તુતમાં ઋજુગતિજીવ પરભવમાં જાય ત્યારે પૂર્વશરીરના વિયોગ વખતે સ્થાપિત થયેલા પ્રયત્ન વિશેષથી જીવની આગળ ગતિ થાય છે. (અર્થાત્ ઋજુગતિમાં જીવને પૂર્વભવના શરીરના યોગની સહાય હોય છે.)
“ૌરિમિત્ર” કૃત્યાવિ, ત્રાજવાનું નમવું અને ઊંચે જવાની જેમ સ્થૂલના ભેદથી પોતાના શરીરની ઉત્પત્તિ થયા પછી પણ ઔદારિક મિશ્રકાયયોગ હોય છે તથા સંરોહણથી બીજમાંથી અંકુરાનો ભાવ થયે છતે ઉત્તર (પછીના) ભવની પ્રાપ્તિ થયે છતે ઔદારિકાદિ મિશ્ર યોગ જ છે. એક વિગ્રહવાળી પણ ગતિમાં પછીના શરીરનું ગ્રહણ આગળના શરીરનું છુટવું એ બેમાં ઔદારિક મિશ્રકાયયોગ જ ભાવવો (જાણવો) તેથી આ પ્રમાણે અહીં આ કહેવાય છે.
વિગ્રહગતિ સિવાયમાં ઔદારિકાદિ શરીરોના મિશ્રયોગ જ હોય છે પણ કાર્યણકાયયોગ નહિ એ પ્રમાણે નિયમ છે, અર્થાત્ આનાથી એ ફલિત થાય છે કે વિગ્રહગતિમાં કાર્યણકાયયોગ જ છે. ફક્ત વિગ્રહ ગતિમાં જ કાર્મણકાયયોગ છે એવું નથી પણ કેવલી સમુદૃઘાતમાં ત્રીજે, ચોથે અને પાંચમે સમયે કાર્યણકાયયોગ હોય છે. વિગ્રહગતિમાં પણ એક વિગ્રહગતિમાં કાર્યણકાયયોગનો અભાવ છે. તેથી અહીં (આ સૂત્રમાં) અવ્યાપ્તિ વિવક્ષિત નથી, અર્થાત્ જ્યાં જ્યાં વિગ્રહગતિ હોય ત્યાં ત્યાં કાર્મણકાયયોગ હોય એવી વ્યાપ્તિ અહીં વિવક્ષિત નથી પણ ૧. સ્વશીને ઉત્પાવ:(=ઉત્પત્તિ:) થયા સા સ્વશરીરોત્સાવા, તામ્ ।
