________________
८२
5
10
घड़दर्शनसमुच्चयः सटीकः।
स्थानम् । नित्यः शब्दोऽमूर्तत्वात् । श्रनित्यं हि मूर्त दृष्टं, यथा घटादौति । यदि हि नित्याकाशवैधर्म्यात्कृतकत्वादनित्य द्रव्यते, तर्हि घटाद्यनित्यवे धर्म्यादमूर्तत्वानित्यः प्राप्नोति, विशेषाभावादिति ॥ २ ॥
उत्कर्षापकर्षाभ्यां प्रत्यवस्थानमुत्कर्षापकर्षममे जातौ भवतः । तत्रैव प्रयोगे दृष्टान्तसाधर्म्यं किंचित्साध्यधर्मिण्यापादयत्कर्ष - मां जातिं प्रयुङ्क्ते । यदि घटवत्कृतत्वादनित्यः शब्दस्तर्हि घटवदेव मूतेऽपि भवेत् । न चेत् मूर्ती घटवद नित्योऽपि मा भूदिति शब्दे धर्मान्तरोत्कर्ष मापादयति ॥ ३ ॥
अपकर्षस्तु । घटः कृतकः सन्नश्रावणो दृष्टः । एवं शब्दोऽपि भवतु । नो चेत् घटवदनित्योऽपि मा भूदिति शब्दे श्रावणत्वमपकर्षति ॥ ४ ॥
aaaaयां प्रत्यवस्थानं वर्षावर्ण्यसमे जातौ भवतः । ख्यापनोयो वस्तद्विपरीतोऽवर्ण्यस्तावेतौ वयवर्णो माध्यदृष्टा15 न्तधर्मो विपर्यस्य वयवसमे जातो प्रयुङ्क्ते । यथाविधः शब्दधर्मः कृतकत्वादिर्न तादृक् च घटधर्मो, यादृक् च घटधर्मा न तादृक् शब्दधर्म इति । साध्यधर्मो दृष्टान्तधर्मश्च हि तुल्यौ कर्तव्यौ । अत्र तु विपर्यासः । यतो यादृग् घटधर्मः कृतकत्वादिर्न तादृक् शब्दधर्मः । घटस्य हान्यादृशं कुम्भकारादिजन्यं 20 कृतकत्वं, शब्दस्य हि ताल्बोष्ठादिव्यापारजमिति ॥ ५-६ ॥
धर्मान्तर विकल्पेन प्रत्यवस्थानं विकल्पसमा जातिः । यथा कृतकं किंचिन्मृदु दृष्टं तुलशय्यादि, किंचित्तु कठिनं कुठा
