________________
नैयायिकमतम् ।
रादि, एवं इतकं किंचिदनित्यं भविष्यति घटादिकं, किंचिच्च नित्यं शब्दादौति ॥ ७॥
माध्यमाम्यापादनेन प्रत्यवस्थानं माध्यममा जातिः। यदि यथा घटस्तथा शब्दः प्राप्तः, तर्हि यथा शब्दस्तथा घट इति शब्दश्च साध्य इति घटोऽपि साध्यो भवेत्, ततश्च न साध्यः 5 माध्यस्य दृष्टान्तः स्यात् । न चेदेवं तथापि वैलण्यात्मुतरां न दृष्टान्त इति ॥ ८॥ - प्राण्यप्राप्तिविकल्पाभ्यां प्रत्यवस्थानं प्राप्यप्राप्तिसमे जाती। यदेतस्कृतकत्वं माधनमुपन्यस्तं तत्किं प्राप्य माध्यं साधयत्यप्राप्य वा। प्राप्य होत, तर्हि दयोर्विद्यमानयोरेव प्राप्तिर्भवति न 10 सदसतोरिति । दयाश्च सत्त्वात्किं कस्य माध्यं साधनं वा। अप्राप्य तु साधनत्वमयुक्रमतिप्रसङ्गादिति ॥६-१० ॥ . प्रसङ्गापादनेन प्रत्यवस्थानं प्रसङ्गममा जातिः। यद्यनित्यत्वे कृतकत्वं साधनं, तदा कृतकवे किं माधनं, तत्साधनेऽपि किं माधनमिति ॥ ११ ॥
15 प्रतिदृष्टान्तेन प्रत्यवस्थानं प्रतिदृष्टान्तममा जातिः । अनित्यः शब्दः प्रयत्नानन्तरोयकत्वात्, घटवदित्युक्ते जातिवाद्याह । यथा घटः प्रयत्नानन्तरौयकोऽनित्यो दृष्टः, एवं प्रतिदृष्टान्त श्राकाशं नित्यमपि प्रयत्नानन्तरौयकं दृष्टं, कूपखननप्रयत्वानन्तरं तदुपलम्भादिति। न चेदमनैकान्तिकवोद्भावनं भंग्यन्तरेण प्रत्य- 20 वस्थानात् ॥ १२ ॥ । अनुत्पत्त्या प्रत्यवस्थानमनुत्पत्तिममा जातिः। अनुत्पने
