________________
માટે એ રીતે પણ સપ્તભંગી ન બને.
પરંતુ, અનવસ્થારહિતપણે ભંગરચના મર્યાદા પૂર્વક જો રચાય, તો નહીં ઓછા, નહીં અધિકા, સાત જ ભાંગા બને એ નિયમ છે. માટે એ રીતે જ સપ્તભંગી છે. આમ, ‘શું સાત જ ભાંગા છે?'' આ પ્રશ્નના જવાબમાં પણ સ્યાદ્વાદ છે, ‘સ્યાત્ સાત જ છે.’ ‘સ્યાત્ સાત નથી જ.’ આ અમારી અનુપ્રેક્ષા છે. તત્ત્વ તો બહુશ્રુતો જ જાણે. ।।૧૪।।
અવ. સાત નયોને વિશે કયો ભાંગો કયા નયથી રચાયો છે. એ સમ્મતિતર્ક વગેરે ગ્રંથનાં માધ્યમે જોઇએ.
અર્થગ્રાહીનયે પ્રથમ, ભંગ રચે સંગ્રહ;
દ્વિતીય ભંગ વ્યવહારથી, તૃતીય ઉભય મિશ્રણ ।।૧૫।। ચોથો ઋજુસૂત્ર જ રચે, શેષ ભંગ નિપજે;
એ સહુનાં સંયોગથી, સમ્મતિ એમ વદે ।।૧૬।।
॥ સમ્મતિતર્કમાં કથિત સપ્તભંગીમાં સાત નયનો સમવતાર । વાર્તિક. સાત નયોમાં જેમ દ્રવ્યાર્થિક નય અને પર્યાયાર્થિક નય આવાં બે વિભાગ છે. તેમ અન્ય રીતે અર્થગ્રાહી નય અને વ્યંજનગ્રાહી નય આવાં પણ બે મૂળ વિભાગ કરી શકાય છે. એવું કરતાં શરૂઆતનાં ચાર નયો એ અર્થપર્યાય છે, અને પાછળના ત્રણ એ વ્યંજનપર્યાય છે. એવું સમ્મતિમાં કહ્યું છે. અર્થાત્ પ્રથમનાં ચાર અર્થપર્યાયગ્રાહી હોવાથી એને જ અર્થપર્યાય કહેવાય. અને પછીનાં ત્રણ વ્યંજનપર્યાયગ્રાહી હોવાથી વ્યંજનપર્યાય કહ્યાં. આમાં વિષય અને વિષયીનો અભેદ થયો છે. એટલે અર્થગ્રાહી અર્થપર્યાયવિષયક નયો અર્થપર્યાય, અને વ્યંજનગ્રાહી-વ્યંજનપર્યાયવિષયક–નયો વ્યંજનપર્યાય.
એમાં પ્રથમ અર્થનયોથી વિચારણા કરાય છે. તેમાં નૈગમનય જે સામાન્યાંશગ્રાહી, તે સંગ્રહમાં અને વિશેષાંશગ્રાહી તે વ્યવહારમાં અંતર્ભાવ પામે છે, તેથી ત્રણ અર્થનયો થયાં. તેમાંથી પ્રથમ ભાંગો સંગ્રહ રચે, બીજો વ્યવહાર, ત્રીજો ઋજુસૂત્ર, ચોથો સંગ્રહ-વ્યવહાર, પાંચમો સંગ્રહ-ઋજુસૂત્ર, છઠ્ઠો વ્યવહારઋજુસૂત્ર, સાતમો સંગ્રહ-વ્યવહાર-ઋજુસૂત્ર રચે છે.
સપ્તભંગી
રાસ
૭૨
