________________
૨૬
અસરી પંચેન્દ્રિય મનુષ્યનું દેહમાન અંગુલના અસંખ્યતમા ભાગનું હોય છે. તે દ્રવ્યમન રહિત, મિથ્યાદષ્ટિ અને અજ્ઞાની હોય છે. ઉપરોક્ત સ્થાનમાં ઉત્પન થતાંની સાથે જ તે પિતાની છ પર્યાપ્તિ (આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય, શ્વાસોશ્વાસ, ભાષા અને મન) શરૂ તો કરી દે છે, અને આહાર, શરીર અને ઈશ્યિ એ ત્રણ પર્યાપ્તિ તો પુર્ણ પણ કરે છે પરંતુ શ્વાસોશ્વાસ પર્યાપ્તિ પૂરી કર્યા સિવાય તે મૃત્યુ પામે છે તેથી તે અપર્યાપ્ત ગણાય છે. તેનું જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ આણ્વય અંર્તમુહુર્ત
નું
છે.
સંજ્ઞી મનુષ્યને ગર્ભજન્મ હોય છે. ગર્ભજન્મના ત્રણ પ્રકાર છેઃ (૧) જરાયુ (લોહીના પડની જાળી અર્થાત એરમાં વિંટાઈ જન્મ લેનાર) ઉદા. મનુષ્ય, ગાય આદિ: (ર) અંડજ–ઈડામાંથી જન્મ લેનાર ઉદા. ચકલી, મેર, મેના, પોપટ, સૂડા, બગલા, કાગ, તેતર, આદિ, (૩) પિતર–ઓર અથવા ઈડ એ બેનો આશ્રય વિના યોનિ દ્વારા સીધી પણ સ્વચ્છ રીતે જન્મ લેનાર. ઉદા. હાથી, નોળીઓ, સસલે આદિ.૧
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને સંસી પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય એ દરેક ને દ્રવ્યમાન હોય છે. અસંસી મનુષ્યની ઉત્પત્તિ પંદર કર્મભૂમિ, ત્રીસ અકર્મભૂમિ અને છપન અંતર્દીપ એ ૧૦૧ ક્ષેત્રમાં જ હોય છે. આમ ઉપરોકત કર્મભૂમિ, અકર્મભૂમિ ને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થતાં જબૂદીપ અને અઢીદીપ પ્રમાણુ મનુષ્યનો વિચાર કરવાને પ્રાપ્ત થાય છે. મધ્યલક:
ચૌદ રાજપ્રમાણ લોક ગણાય છે, તેમાંના મધ્યલોકને વિસ્તાર ૧ જુઓ તત્વાધિગમ સત્ર અ. ૨. સ ૩૪ ૨ જુઓ છવ વિચાર પ્રકરણ ગા. ૨૩ ૩ , પરિશિષ્ટ નં ૧, ૨,૩
