________________
આપેલ વસ્તુ પાછી ન આવતાં મૂચ્છિત બનવું, બિમાર પડી જવું, અધિકાધિક સામગ્રી ભેગી કરવાની વૃત્તિ, તે વૃત્તિના અમલ અંગે ચિંતન વિગેરે લેભનાં રૂપાંતર છે. આ પ્રકારે જીવ અનેક જન્મમરણું વધારે છે.
ઉપરોકત ચાર કષાય પોતાની અંદર, પારકાની અંદર, પિતાની અને પારકાની એમ બેની અંદર ઉદીરણું કરનાર પોતાના સંયમરૂપ છે પ્રાણને પણ નાશ કરે છે.
ઉપશમકને નવમા અનિવૃત્તિબાદર ગુણસ્થાનના અંતે ચાર બાદરકષાય, સૂક્ષ્મક્રોધ, સૂક્ષ્મમાન અને સૂક્ષ્મમાયાને ઉપશમ હેય છે અને દશમા સૂક્ષ્મપરાય ગુણસ્થાનના અંતે સૂમ લેભને પણ ઉપશમ હોય છે; જ્યારે ક્ષેપકને નવમા અનિવૃત્તિ બાદર ગુણસ્થાનતિ ચાર બાદર કષાય, સૂક્ષ્મક્રોધ, સૂક્ષ્મમાન અને સૂક્ષ્મમાયાને ક્ષય હોય છે; દસમાં સૂક્ષ્મસં૫રાય ગુણસ્થાનાંતે સૂક્ષ્મ લેભને પણ ક્ષય હોય છે. જીવને બારમા ક્ષીણમેહ, તેરમા સયાગી કેવલી અને ચૌદમા અોગીકેવલી એ ત્રણ ગુણસ્થાને કષાય હેતા નથી. બાકીના સંસારી જીવને લોપ રમ અનુસાર જૂનાધિક પ્રમાણમાં કષાય હોય છે.
સિદ્ધ છવને કષાય હેતા નથી. ન કષાય:
કષાય તરફ જીવને દોરનાર–ધકકેલનાર નેકષાય છે. આવા નેકષાય નવ છે, તેના બે પ્રકાર છેઃ (૧) હાસ્યષક અને (૨) ત્રણવેદ. હાસ્યષકમાં નીચેના છ ગણાય છેઃ- (૧) હાસ્ય. (૨) રતિ, (૩) અરતિ, (૪) શેક, (૫) ભય, (૬) જુગુપ્સા.
વિના કારણે ઠઠ્ઠામશ્કરી કરવી, હસવાની હરિફાઈ, ભાંડની માફક ચેનચાળા કરવા, વિષય આદિમાં રાગ વધે તેવાં ગીત,
