________________
જીવમાં હતા રાગદ્વેષ એ કષાયના મૂળ કારણ છે; રાગના કારણે માયા અને લેભ અને ઠેષના કારણે ક્રોધ અને માન જીવને હોય છે.
કલહ-કછો, ઈર્ષ્યા, પરસ્પર મસર ખેદ, ઉગ્રરેષ, હૈયાનેઉકળાટ, રિસાળપણું, બળાપ, તિરસ્કાર, વિના કારણે ઠપકો આપ, ઝગડવું, બીજાને ન અનુસરવું, કેઈની સાથે ન રહી શકવું, અકૃતજ્ઞતા (ઉપકારીના ઉપકારની અવજ્ઞા-ઉપેક્ષા), બીજાની સાથે અસમાન વર્તણુક આદિ ક્રોધનાં જુદાં જુદાં રૂપાંતરે છે. આવા કારણે જીવ કઠોર અને ચીકણું કર્મ બાંધી સંસાર વધારે છે.
જાતિ, કુળ, રૂપ, બળ, કૃત (જ્ઞાન), તપ, લાભ અને એશ્વર્ય (સત્તા, પ્રતાપ, પ્રભાવ, સાહ્યબી) આદિ આઠ કારણે હોતે અહંકાર; બીજાને હલકા પાડવા, પિતાની પ્રશંસા કરવી, અન્યના પરાભવ ઇચ્છવા, પરનિંદા, બીજાની અસૂયા (ઈર્ષા), બીજાનું વગોણું કરવું, કેઈ પર ઉપકાર ન કરો, અકકડ રહેવું, નમ્રતાને અભાવ, અવિનય, બીજાના ગુણે ઢાંકવા આદિ માનનાં રૂપાંતર છે. આવા કારણે જીવ કઠોર અને ચીકણું કર્મ બાંધતા સંસારવૃદ્ધિ કરે છે. - માયા-વક્તા, પાપનાં ગુપ્ત આચરણ, કૂડકપટ, બીજાને ઠગવા, કોઈને વિશ્વાસ ન કરે, કોઇપર સદ્દભાવ ન રાખ, ઉસૂત્ર બાલવું, પારકી થાપણ ઓળવવી, છળ કરવાં, છ-હૃદયના ભાવ છૂપા રાખતા રહેવું, સ્વાર્થ સાધવા મૂખ દેખાવા સુધીની ચેષ્ટા કરવી, વકબુદ્ધિ રાખવી, વિશ્વાસઘાત કર, આદિ માયાનાં રૂપાંતર છે. આ પ્રમાણે વર્તતાં જીવ અસંખ્યાત જન્મમરણની વૃદ્ધિ કરે છે.
અતિ સંચય કરવાની વૃત્તિ, કઠોરતા, અતિ મમતા, મૂચ્છ, કૃપણુતા (સંચિતમાંથી કંઈપણ વાપરવાની અનિરછા), છતી સામગ્રીએ અનુપભેગ-કંજુસાઈ; કોઈપણ વસ્તુને નાશ થતાં–રાઈ જતાં
