________________
સંસારી દરેક જીવને ભાવઈન્દ્રિય તે પચે હોય છે, જ્યારે દ્રવ્યેન્દ્રિય ન્યૂનાધિક હોય છે. પ્રત્યેન્દ્રિયની ન્યૂનતા છતાં ભાવેનિયન અસ્તિત્વના કારણે દરેક જીવ પોતાના જીવનસંવર્ધન-વ્યવહાર સરળતા અને સફળતાથી વહ્યા જાય છે. સંસારી દરેક જીવને ભાવમન પણ હોય છે, જ્યારે દ્રવ્યમને માત્ર સંસીવને હોય છે. દ્રવ્યમનની ન્યૂનતા છતાં ભાવમનની હસ્તિના કારણે અસંસીજીવ પિતાની સંજ્ઞા પારખી શકે છે અને સંતોષી પણ શકે છે. એ રીતે એ દરેક પિતાનાં જીવનસંવર્ધન અને વ્યવહાર સરળતાથી, સફળતાપૂર્વક વહ્યું જાય છે. તે સિદ્ધ જીવને ઇન્દ્રિય કે મન હોતાં નથી. સંજ્ઞા :
પૂર્વસંચિત કર્માનુસાર સંસારીજીવને તેના સંસ્કાર હોય છે તદનુસાર તેને વાસના–તૃષ્ણ આદિ રહ્યા કરે છે. આ વાસના યા તૃષ્ણ એ સંજ્ઞા. સંજ્ઞા દશ છે: (૧) આહાર, (૨) નિદ્રા, (૩) ભય, (૪) મિથુન, (૫) ક્રોધ, (૬) માન, (૭) માયા, (૮) લેભ અથવા પરિગ્રહ (૯) ઘ અને (૧૦) લેક.
સુધાવેદનીયના કારણે આહાર; દર્શનાવરણના ઉદયે નિદ્રા; ભયમહનીયના ઉદયે ભય; પુરુષદ, સ્ત્રીવેદ અને નપુંસકવેદ એ ત્રણમાંને ગમે તેના ઉદયે મૈથુન, કોમેહનીયના ઉદયે ક્રોધ; માનમેહનીયના ઉદયે માન, માયામહનીયના ઉદયે માયા; લેભમેહનીયના ઉદયે લેભ અથવા પરિગ્રહ; મતિજ્ઞાનાવરણના ક્ષમોપશમે ઓઘદર્શનસામાન્યજ્ઞાન અને મતિ, શ્રત, અવધિ, મન:પર્યાય એ પ્રત્યેકના ક્ષમાપશમના કારણે લેક–વિશેષજ્ઞાન એમ સંસારીજીવને હોય છે.
ઉપરક્ત દશ ઉપરાંત (૧) સુખ, (૨) દુખ, (૩) મેહ, (૪)
