________________
લેખાંક
પંદરમી બત્રીશીમાં સમ્યક્તીનું નિરૂપણ કર્યું. ઈશાનુગ્રહ સમ્ય
ત્વનો નિર્વાહક છે. માટે આ ૮૯ બત્રીશીમાં ઈશાનુગ્રહનો વિચાર
કરવાનો છે. આમાં ઈશાનુગ્રહ
એટલે ઈશ્વરનો અનુગ્રહ.. પ્રભુની કૃપા.. પરમાત્માનો પ્રસાદ. આ ઈશાનુગ્રહ કિંસ્વરૂપ છે? એનો આ બત્રીશીમાં નિર્ણય કરવાનો છે.
પાતંજલ વિદ્વાનો એમ કહે છે કે મહેશના અનુગ્રહથી યોગની સિદ્ધિ થાય છે. આમાં યોગ એટલે ચિત્તવૃત્તિઓનો નિરોધ એવું પતંજલિ ઋષિએ કહેલ છે. “મોક્ષનો મુખ્ય હેતુભૂત વ્યાપાર એ યોગ એમ ગ્રન્થકારે કહેલું છે. આ વાત આપણે પૂર્વે જોઈ ગયા છીએ. આવો યોગ પૂર્વે પ્રાપ્ત નહોતો અને હવે પ્રાપ્ત થયો. એ યોગનો યોગ છે, ને પ્રાપ્ત યોગને જાળવી રાખવો-રક્ષા થવી એ ક્ષેમ છે. યોગના આવા યોગ-ક્ષેમ થવા એ યોગની સિદ્ધિ છે. આ સિદ્ધિ મહેશના અનુગ્રહથી થાય છે એમ પાતંજલ વિદ્વાનો કહે છે. જે આત્માને ક્લેશ, કર્ભાશય અને વિપાકાશયનો ત્રણે કાળમાં ક્યારેય સ્પર્શ થયો નથી-અર્થાત્ જે અનાદિશુદ્ધ છે તેવો એક આત્માવિશેષ=ચોક્કસ આત્મા એ મહેશ છે.
આમાં, અવિદ્યા, અસ્મિતા, રાગ, દ્વેષ અને અભિનિવેશ.. આ પાંચ ક્લેશ છે. એની વાતો પચ્ચીશમી બત્રીશીમાં આવશે. એટલે હવે કર્ભાશયને વિચારીએ. અહીં કર્મ એટલે આત્માપર ચોંટતા કર્મો એવો અર્થ નથી. પણ જીવ જે શુભ-અશુભ કૃત્ય કરે છે તે કર્મ એવો અર્થ છે. આ કૃત્યોથી આત્મા પર પડતા સંસ્કાર એ આશય છે. આ કર્ભાશય ક્લેશમૂલક હોય છે. એ (સંસ્કાર વાસના) બે પ્રકારે હોય છે. એક એવા સંસ્કાર જે માત્ર કાળાન્તરે સ્મૃતિ કરાવવા
