________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૮
૯૫૭ થયેલ જીવ પરિશુદ્ધ શાસ્ત્રબોધ, અતિશયવાળી હોવાના કારણે અત્યંત અસરકારક ધર્મકથા, વિસંવાદ વિનાના નિમિત્તનું કથન.. વગેરરૂપ તે તે કલ્યાણપ્રવૃત્તિ દ્વારા સત્ત્વાર્થને જ=સત્ત્વના જીવના અર્થને જ= મોક્ષનું બીજાપાન વગેરે રૂપ પ્રયોજનને જ સારે છે. આના પ્રભાવે સમ્બોધિ સમેત એ જીવ ભવ્યજીવોના શુભપ્રયોજનને કરનાર પ્રકૃષ્ટ કલ્યાણસાધનભૂત તીર્થંકરપણાને પામે છે. “માત્ર મારું જ સાધી લઉં' આવું સ્વાર્થીપણું એ જીવમાં સંભવતું નથી. સર્બોધિવાળા જે જીવને સર્વજીવોના ઉદ્ધારની ભાવના જેટલી પ્રકૃષ્ટ કરુણા નથી, પણ સ્વજનાદિના ઉદ્ધારની ભાવના જેટલી કરુણા અને તદનુસાર કલ્યાણ પ્રવૃત્તિ છે તો એ પ્રવૃત્તિના પ્રભાવે એ જીવ ગણધરપણું પામે છે. તથા જે સંવિગ્નજીવ ભવનિર્વેદના કારણે પોતાના ઉદ્ધારને જ પ્રાધાન્ય આપીને ચિંતન કરે છે, આત્માર્થ સંપ્રવૃત્ત તે જીવ મુંડકેવલી થાય છે.
હિંસક વિધાનો વિનાનો ધર્મ એ તથ્યધર્મ, રાગ-દ્વેષ-મોહાદિથી મુક્ત થયેલા દેવ એ તથ્યદેવ. સર્વપ્રકારના ગ્રન્થથી=પરિગ્રહથી રહિત સાધુ એ તથ્યસાધુ... આવા તથ્ય દેવ-ગુરુ-ધર્મમાં જે નિશ્ચલ અનુરાગ હોવો તે સંવેગ છે. રોગ-ઘડપણ મોત વગેરે રૂપ ભયાનક આગથી વ્યાપ્ત સંસારથી ઊભગી જવું એ વૈરાગ્ય છે. એ નિર્વેદ છે. સંવેગને ભજનારો જીવ ભવનિર્વેદના કારણે આ સંસારથી પાર ક્યારે ઉતરાય? શી રીતે ઉતરાય? એવું ચિંતવવાપૂર્વક જે માત્ર સ્વપ્રયોજનમાં જ બદ્ધચિત્ત છે તે મુંડકવેલી=સામાન્યકેવલી થાય છે, એટલે કે દ્રવ્યભાવમુંડન પ્રધાન અને તેવા બાહ્યઅતિશયથી રહિત કેવલી થાય છે, જેમકે પીઠ-મહાપીઠ.
આશય એ છે કે “દ્રવ્યમુંડન” શબ્દ સાધુના બાહ્ય આચારોના પાલનની નિષ્ઠાને સૂચવવા છે અને “ભાવમુંડન' શબ્દ સાધુની આંતરિક પરિણતિને સૂચવવા માટે છે. જેના જીવનમાં આ બેની જ પ્રધાનતા છે, બીજાઓનો ઉદ્ધાર કરવાની ચિંતા સાવ નહીંવત્ છે.
