________________
૯૫૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
આવા જીવો પૂર્વભવમાં પણ લગભગ આવા જ પરિણામવાળા હોય છે. ને તેથી ઉપદેશલબ્ધિવગેરે અતિશયજનક પુણ્યનો બંધ ન હોવાથી ચરમભવમાં એવા બાહ્ય અતિશયથી પણ રહિત હોય છે. તેથી તેઓ દ્વારા સ્વોપકાર થાય છે, પરોપકાર લગભગ થતો નથી. એમને મુંડકેવલી કહે છે.
આમ બોધિ સ્વોપકારજનક=સંસારમાંથી પોતાનો ઉદ્ધાર કરનાર પ્રવૃત્તિ તો કરાવે જ છે. પણ સાથે સર્વજીવોદ્ધારની ચિન્તા પ્રધાનરૂપે ભળે તો તીર્થંકર બનાવે છે. સ્વજન-દેશ વગેરેના ઉદ્ધારની ચિન્તા ભળે તો ગણધર બનાવે છે. પરોપકારની આવી કોઈ જ ઇચ્છા ન ભળે તો મુંડકેવલી બનાવે છે. આ કેવી ચિન્તા ભળવી- ન ભળવી એના પણ મૂળમાં તો તથાભવ્યત્વ જ છે એ જાણવું.
બૌદ્ધદર્શનમાં ગુણિયલ મનાયેલા જીવો બોધિસત્ત્વ છે. એનું લક્ષણ સમ્યક્ત્વીમાં ઘટી જાય છે એ આપણે પૂર્વે જોયું. હવે આસ્તિકદર્શનોમાં વેદને પ્રમાણ માનનારા દર્શનો જેમને ગુણિયલ માને છે તે શિષ્ટપુરુષનું લક્ષણ પણ સમ્યક્ત્વીમાં ઘટી જાય છે એ વાત ગ્રન્થકાર દર્શાવી રહ્યા છે.
અલબત્ આ અન્ય દર્શનકારોએ, ‘વેદપ્રામાણ્યમન્ત્રત્વ એ શિષ્ટત્વ’ અર્થાત્ ‘જે વેદને પ્રમાણ માને તે શિષ્ટ' આવું જે લક્ષણ દર્શાવ્યું છે તે તો અસંગત છે. એ કેમ અસંગત છે ? એની ખૂબ વિસ્તૃત ચર્ચા ગ્રન્થકારે આ બત્રીશીમાં કરી છે. પણ પ્રસ્તુત લેખમાળામાં એ ચર્ચા લીધી નથી એ જાણવું. તેમ છતાં એની મુખ્યવાત નીચે મુજબ છે
વેદવચનોને પ્રમાણ માને તે શિષ્ટ આવી વ્યાખ્યામાં બે વિકલ્પો મળે- બધા વેદવચનોને પ્રમાણ માને કે અમુક વેદવચનોને પ્રમાણ માને તો પણ ચાલે ? ‘અમુકને માને તો પણ ચાલે' એમ
