________________
ઉપર
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે સાદિમિથ્યાત્વીને અનાદિમિથ્યાત્વી કરતાં પરિણામ સુંદર હોય છે. આ વાતમાં સૈદ્ધાન્તિકમત કે કાર્મગ્રન્થિક મત... આ બેમાં કોઈ વિવાદ નથી.
ત્રણ કરણ-પ્રન્થિભેદની પ્રક્રિયા જીવમાં એક એવી સુંદરતા પેદા કરે છે કે જેથી જીવ મિથ્યાત્વે જાય તો પણ એનો શુભઆશય તો ઊભો જ રહે છે. આનાથી એ સૂચિત થાય છે કે બૌદ્ધોએ બોધિસત્ત્વનું જે લક્ષણ દર્શાવ્યું છે તે સન્નતિથી વિચારતાં અહીં પણ=સમ્યક્તીમાં પણ ઘટે છે.
બૌદ્ધોએ બોધિસત્ત્વ માટે આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે જો ક્યારેક ઘરસંસાર સંબંધી આરંભાદિની પ્રવૃત્તિ હોય તો એ અતિસકંપ હોવાથી તપેલા લોઢા પર પગ મૂકવા જેવી હોય છે. તપેલા લોઢા પર પગ મૂકવા તો કોણ ચાહે? પણ એવી પરિસ્થિતિના કારણે મૂકવો જ પડે એમ હોય તો દિલમાં ભારે ગડમથલ હોય. ભારે રંજ હોય. ડંખ હોય. દિલ આમ સકંપ છે એટલે જ ખાલી ટેકો મળે એ પ્રયોજનથી તપેલા લોઢાપર પગ ટેકવે, અને બીજી જ ક્ષણે જીવ એ પગ ઊઠાવીને આગળ નીકળી જાય છે. આવા કથનપરથી જણાય છે કે બોધિસત્વ કાયપાતી જ હોય છે, ચિત્તપાતી નહીં. અર્થાત્ એવી પરિસ્થિતિમાં સાવદ્ય પ્રવૃત્તિ કરવી પડે તો પણ એ શરીરથી જ હોય છે, ચિત્તથી નહીં.
સમ્યક્તી જીવ પડ્યા પછી મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં પણ સુંદર પરિણામવાળો હોય છે. એ આપણે જોયું. એટલે સમ્યક્ત અવસ્થામાં તો એ અતિસુંદર પરિણામવાળો હોય જ. તેથી બૌદ્ધોએ સ્વદર્શનમાં જેમની ઘણી ઊંચી ગુણિયલ અવસ્થા માની છે એ બોધિસત્ત્વનું તેઓએ દર્શાવેલું ઉપર મુજબનું સ્વરૂપ, જો સ્વદર્શનના પક્ષપાત વિના મધ્યસ્થવૃત્તિથી વિચારવામાં આવે તો શ્રી તીર્થંકરદેવો વગેરે
