________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૬
૯૩૧ પ્રશ્ન : ધર્મપરીક્ષામાં બીજાદિની પ્રાપ્તિ ચરમાવર્તમાં કહી છે. અને તેની પ્રાપ્તિ થયે સંસાર ઉત્કૃષ્ટથી જ પુદ્ગલપરાવર્ત કહ્યો છે. પણ જો ચરમાવર્તકાળની સાથે જ અપુનર્બન્ધક થાય તો “ઉત્કૃષ્ટથી ન કહેતાં “નિશ્ચયથી (નક્કી)' એમ ન કહેત ?
ઉત્તર : ભલા આદમી ! ત્યાં તો બીજાદિપ્રાપ્તિની વાત છે, અપુનર્બન્ધક–પ્રાપ્તિની વાત ક્યાં છે ? ચરમાવર્તપ્રવેશકાળે જીવ એકેન્દ્રિયાદિમાં હોય તો અપુનર્બન્ધક બનવા છતાં બીજાદિ ન પણ પામે. એટલે એને પછી જ્યારે બીજાદિ પ્રાપ્ત થશે ત્યારથી સંસારકાળ ઓછો પણ હોય. પણ જે જીવ મનુષ્યભવમાં પ્રભુ પૂજા કરી રહ્યો હતો અને એ દરમ્યાન જ ચરમાવર્તમાં એનો પ્રવેશ થયો. તો એની પ્રભુપૂજા વગેરે યોગબીજરૂપ બની શકવાથી ત્યારથી ઉત્કૃષ્ટસંસારકાળ ૧ પુદ્ગલાવર્ત મળે.
શાસ્ત્રોમાં બીજપ્રાપ્તિથી ઉત્કૃષ્ટ સંસારકાળ એક પુદ્ગલપરાવર્ત કહ્યો છે. સમ્યક્તપ્રાપ્તિથી ઉત્કૃષ્ટ સંસારકાળ દેશોનઅર્ધપુદગલ પરાવર્ત કહ્યો છે. પણ આ રીતે અપુનર્બન્ધક–પ્રાપ્તિથી ઉત્કૃષ્ટ કાળ કહ્યો હોય એવું ક્યાંય જોવા મળ્યું નથી. એ સૂચવે છે કે એમાં જઘન્યમધ્યમ-ઉત્કૃષ્ટ કાળ જેવું કશું છે નહીં, બધાને એક સમાન એક પુદ્ગલપરાવર્ત જેટલો સંસારકાળ બાકી હોય છે.
પ્રશ્નઃ યોગબિન્દુ (૬૩)માં આવો અધિકાર છે. પ્રદીર્ઘ સંસારનો સદ્ભાવ હોવાથી, માલિન્યનો અતિશય હોવાથી તથા અતત્ત્વનો અભિનિવેશ હોવાથી અન્ય પુગલપરાવર્તામાં યોગ હોતો નથી, ચરમાવર્તમાં પણ ઉક્તગુણ રહિત ભવ્યને પણ એ સંભવતો નથી.
આમાં ચરમાવર્તમાં પણ યોગ પ્રાપ્ત ન થવામાં ત્રણ કારણો દર્શાવ્યા છે.
