________________
૯૩૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે બની જાય” આવું અનેક વિધાનો પરથી ફલિત કર્યું છે, છતાં એ માન્યતા સામે કેટલાય પ્રશ્નો રહે છે. જેમકે ચરમાવર્તકાળમાં જીવના લક્ષણો તરીકે દુઃખીઓ પર અત્યંત દયા, ગુણવાનો પર અદ્વેષ અને સર્વત્ર સામાન્યથી ઔચિત્યનું સેવન કહેલ છે (યોગદષ્ટિ-૩૨),
જ્યારે અપુનર્બન્ધકના લક્ષણો તરીકે તીવ્રભાવે પાપાકરણ, ભવરાગનો અભાવ વગેરે કહેલ છે, એટલે સ્પષ્ટ છે કે જીવ ચરમાવર્તવર્તી હોવો અને અપુનર્બન્ધક હોવો આ બન્ને એક જ વસ્તુ નથી. એ જ સૂચવે છે કે ચરમાવર્ત પ્રવેશ થવા છતાં જીવ અપુનર્બન્ધક ન પણ બન્યો હોય.
ઉત્તર : જો આ સૂચનને સ્વીકારીએ તો એનો અર્થ એ થાય કે ચરમાવર્ત આવી જવા છતાં હજુ એ જીવ અપુનર્બન્ધક બન્યો નથી. અપુનર્બન્ધક બન્યો નથી એનો એ અર્થ એ થાય કે એ હજુ ભવાભિનંદી છે, ક્ષુદ્રતાદિદોષોવાળો છે, કારણ કે આ દોષો રવાના થયે તો જીવ અપુનર્બન્ધક બની જ જાય છે. શું આ તીવ્ર દોષોની સાથે અત્યંત દયા વગેરે ગુણો સંભવે છે?
વળી ચરમાવર્તમાં ગુણવાન પર અદ્વેષ કહ્યો છે, એનો અર્થ જ મુક્તિ-મુક્તિ ઉપાય અને મુક્તિ સાધકો પ્રત્યે અદ્વેષ છે. આવા જીવની ગુરુપૂજા વગેરેને પૂર્વસેવારૂપે સ્વીકારેલી છે. શું ભવાભિનંદીની ગુરુપૂજા પૂર્વસેવારૂપે માન્ય છે?
વળી ઔચિત્ય સેવન તો બન્ને લક્ષણોમાં છે જ. એટલે બન્નેમાં ઉપલક્ષણથી અન્ય લક્ષણો પણ લઈ જ લેવાના છે. બાકી જેમ ચરમાવર્ત પૂર્વે કોઈ જ ગુણાત્મક લક્ષણ સંભવતું નથી, એમ અપુનર્બન્ધકતાની પૂર્વે (ભવાભિનંદીપણામાં) પણ કોઈ જ ગુણાત્મક લક્ષણ સંભવતું નથી જ. એટલે બન્નેમાં જો ગુણવત્તા છે તો બન્ને એક
જ છે.
