________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૫
૯૨૩ કદાચ વાયુ થંભી થાય, પર્વત ઓગળી જાય, પાણી આગ બની જાય, તો પણ અન્ય દેવો રાગાદિગ્રસ્ત હોવાથી ભગવાન બનવાને યોગ્ય નથી” અને “શ્રીતીર્થકર ભગવાન સૂર્ય છે, અન્યદેવો આગિયા જેવા છે વગેરે વાતો કહી છે. પછી સર્વસમભાવની તો ગંધ પણ ક્યાં ?
શંકા? આ તો આ પૂર્વાચાર્યોના વચનમાં પૂર્વાપરવિરોધ દોષ આવી જશે..
સમાધાનઃ ના, આ જ વાસ્તવિક અનેકાન્ત છે. એ કઈ રીતે? એ પછી વિચારીએ.. પણ આ આત્મનિરીક્ષણ કરનારાઓએ પોતાના પ્રતિપાદનમાં આ બધી વાતોનો ઉલ્લેખ કેમ ન કર્યો? એક તરફી જ વાતો કર્યા કરવી.. ને બીજા પક્ષની તો જાણે કે કોઈ વાતો છે જ નહીં.. એ રીતે એને છૂપાવી દેવી.. આ ગાઢ કદાગ્રહ છે કે વાસ્તવિક તત્ત્વ નિર્ણય કરાવનાર માધ્યચ્ય છે? આ રીતે ક્યારેય વાસ્તવિક તત્ત્વનો નિર્ણય થઈ શકે નહીં. એ માટે તો બન્ને તરફી વાતોને નજર સામે લાવી પછી માધ્યથ્યપૂર્વક વિચારણા કરવી જરૂરી હોય છે. તે વિચારણા આ રીતે કરી શકાય- એક ગંતવ્યસ્થળ છે. ત્યાં જવા માટે એક સીધો રાજમાર્ગ છે. તે ઉપરાંત આડી-અવળી સેંકડો કેડીઓ છે. આમાંની બહુ જ જૂજ કેડીઓ આગળ ક્યાંક ને ક્યાંક આ રાજમાર્ગને મળી જવા દ્વારા ગંતવ્ય સ્થળ સુધી પહોંચાડે છે. વળી આ જૂજ કેડીઓ પરથી પણ આંતરે આંતરે સેંકડો ફાંટાઓ પડ્યા કરે છે. જેમાંથી ઉપયોગી ફાંટાનો નિર્ણય અતિદુષ્કર હોય છે. બાકીના ફાંટાઓ તો જંગલમાં ક્યાંય અટવાઈ જાય છે. ને કેટલાક ફાંટા તો ગંતવ્યસ્થળથી વિપરીત દિશામાં જ પહોંચાડી દેનારા હોય છે. તેમ છતાં રાજમાર્ગને ન જાણનારા-ન પામેલાં મુસાફરો કાળે કાળે કેડીપર ચડનારા પણ હોય જ છે. પણ એવા હજારો મુસાફરોમાંથી માંડ એકાદ મુસાફર ક્યારેક જ ગંતવ્ય સ્થળ સુધી પહોંચી શકે છે.
