________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૪
૯૦૯ છે, કારણ કે આગમોક્ત સ્થૂલવાતો તેઓને સમજાય છે, પણ સૂક્ષ્મવાતો અધકચરી સમજાય છે, ને તેથી એમાં ચલચિત્તતા સંદેહ વગેરે સંભવિત રહે છે. અથવા જ્ઞાનાવરણનો ક્ષયોપશમ પર્યાપ્ત હોવા છતાં દર્શનમોહનો ક્ષયોપશમ પર્યાપ્ત ન હોય, તો બુદ્ધિથી સમજવા છતાં દિલથી સ્વીકાર મુશ્કેલ બનતો હોય છે. “જીવો મોક્ષ જવાના ચાલુ ને ચાલુ રહેવા છતાં, આ સંસાર ક્યારેય ખાલી નહીં થાય ?” આવી બધી વાતો માટે દિલમાં રહી રહીને શંકાનો કીડો સળવળ્યા કરવો અશક્ય નથી. એવે વખતે શાસ્ત્રવચનોનું ફરી ફરી પરિશીલન જ આ શંકા-ચલચિત્તતા વગેરે ડહોળામણને દૂર કરીને ચિત્તને નિર્મળ કરી શકે છે.
યુક્તિસંગતવાતોમાં પણ મતિવ્યામોહના કારણે થતાં આ ડહોળામણરૂપ વિચિકિત્સા ચિત્તસ્વાથ્યની વિરોધી હોવી સ્પષ્ટ છે.જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રની બધી સાધના છેવટે શાસ્ત્રને આધીન છે. એટલે ચિત્ત જ જો શાસ્ત્ર અંગે શંકાશીલ બની જાય તો એ સાધનામાં અલના આવે જ. આમ વિચિકિત્સા ચિતસ્વાથ્યરૂપ સમાધિની કે જ્ઞાનાદિ ત્રણ સ્વરૂપ સમાધિની વિરોધી છે. આચારાંગજી (પ-પ૧૬૧)માં કહ્યું છે કે વિચિકિત્સા પામેલો આત્મા સમાધિને મેળવતો નથી. યોગબિન્દુ (૨૨૯) માં કહ્યું છે કે જળ જેમ મલિન વસ્ત્રને શુદ્ધ કરનાર છે એમ શાસ્ત્ર મલિન અંતઃકરણને શુદ્ધ કરનાર છે એવું પંડિતો જાણે છે.
પ્રશ્ન : સમ્પર્વજીવ ત્રિધા શુદ્ધ અનુષ્ઠાન કરે છે, એવું તમે કહ્યું. એમાં ત્રિધા શુદ્ધ અનુષ્ઠાન શું છે ?
ઉત્તર : વિષયશુદ્ધ અનુષ્ઠાન, સ્વરૂપશુદ્ધ અનુષ્ઠાન અને અનુબંધશુદ્ધ અનુષ્ઠાન... આ વિશુદ્ધ અનુષ્ઠાનો છે. આમાં પ્રથમ કરતાં બીજું અને બીજા કરતાં ત્રીજું વધારે મહત્ત્વનું છે.
