________________
૯૦૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે અર્થાત્ એનું અનુષ્ઠાન વાસ્તવિક રીતે જ ભાવથી યોગરૂપ છે. એને પરમાર્થથી ભાવયોગરૂપ બનાવનાર પાયાની ત્રણ શરતો નીચે મુજબ
શાસ્ત્રસંજ્ઞાઃ “આ ઉપાદેયઋલાભકર્તા છે? આવો નિશ્ચય થાય તો જીવ પ્રવૃત્તિ કરે છે. “આ હેય=નુકશાનકર્તા છે આવો નિશ્ચય થાય તો જીવ નિવૃત્તિ કરે છે = અટકી જાય છે. વળી આ હેયઉપાદેયનો વિવેક પણ અનેક જુદી જુદી રીતે થાય છે. માત્ર તત્કાળવર્તમાનના લાભ-નુક્શાનની અપેક્ષાએ વિવેક કરાવનાર બોધ હેતુવાદોપદેશિકી સંજ્ઞા કહેવાય છે. આ વિકલેન્દ્રિય-અસંશી પંચેન્દ્રિયજીવોને હોય છે. એટલે તત્કાળ મધુર આસ્વાદ મળશે એટલો લાભ જોઈને કીડી-મંકોડા ચાસણીને ચાટવા પ્રવૃત્ત થાય છે. પછી ચોંટીને મરી જવાનું નુકશાન પણ તે જોતા નથી. મૃત્યુપર્યન્તના દીર્ઘકાળના લાભ-નુકશાનની અપેક્ષાએ વિવેક કરાવનાર બોધ દીર્ઘકાલિકી સંજ્ઞા કહેવાય છે. આ સંજ્ઞી જીવોને હોય છે. એટલે તત્કાળ મધુરસ્વાદ-સુધાશાન્તિનો લાભ હોવા છતાં અપથ્થભોજનઝેરીભોજનને માનવી છોડી દે છે. પણ મૃત્યુબાદની અવસ્થા પરલોકને પણ નજરમાં રાખીને લાભ-નુકશાનનો વિવેક કરવાનો હોય ત્યારે યથાર્થ શાસ્ત્ર સિવાય કોઈ આરો નથી. આ યથાર્થ શાસ્ત્ર એટલે જૈન આગમો.. એમાં સૌથી મહત્ત્વનું વિસ્તૃત આગમ એટલે બારમું અંગ દષ્ટિવાદ છે. અલબતું એના ઉપલક્ષણથી બધા જ શાસ્ત્રો લેવાના છે. તેથી, જેને શાસ્ત્રો ઉપાદેય તરીકે જણાવે એમાં જ પ્રવૃત્ત થવું અને જેને શાસ્ત્રો હેય તરીકે જણાવે એમાંથી નિવૃત્ત થવું.. આવી સંજ્ઞા એ દૃષ્ટિવાદોપદેશિકી સંજ્ઞા કહેવાય છે. સમ્યગ્દષ્ટિજીવોને આ સંજ્ઞા હોય છે. આનો જ ટૂંકમાં અહીં “શાસ્ત્રસંજ્ઞા' તરીકે ઉલ્લેખ થયો છે.
