________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૩
૮૯૭
ગુણઠાણે આ ચારનો ઉદય હોતો નથી. તો ‘એના ઉદયથી ઘાત પામનાર ચારિત્રગુણ પ્રગટ થવો જ જોઇએ' એમ નિશ્ચયનય કહે છે. આ પ્રગટેલ ચારિત્રગુણને નજરમાં લઈને અહીં એ સમ્યગ્દષ્ટિને ભાવયોગ કહ્યો છે એ જાણવું.
પણ વ્યવહારનય અલ્પની વિવક્ષા કરતો નથી (એટલે કે અલ્પનો અભાવ તરીકે વ્યવહાર કરે છે). જેમકે જેની પાસે માત્ર પાંચ-પચ્ચીશ રૂપિયા જ છે. એવા માણસને એ ધનવાન ન કહેતાં નિર્ધન જ કહે છે. જ્યારે નિશ્ચયનય તો જેની પાસે ધન હોય એ ધનવાન' આ વ્યુત્પત્તિને નજરમાં રાખીને એનો ધનવાન તરીકે ઉલ્લેખ કરે જ છે, કારણ કે છેવટે પાંચ-પચ્ચીશ રૂપિયા પણ ‘ધન’ તો છે જ. આ જ રીતે વ્યવહારનય, ચારિત્ર અને યોગ અંગે પણ વ્યવહાર કરે છે. સમ્યક્ત્વીને ઉદયમાંથી માત્ર અનંતાનુબંધી કષાયો ખસ્યા છે, પણ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય વગેરે ખસ્યા નથી. તો જે ચારિત્રગુણ પ્રગટ થયો છે અને ભાવથી યોગ પ્રગટ્યો છે એ અતિઅલ્પ હોવાથી વ્યવહારનય એની વિવક્ષા કરતો નથી. અને તેથી ભાવયોગનો નિષેધ કરી માત્ર દ્રવ્યયોગ ત્યાં સ્વીકારે છે.
પણ ગ્રન્થકારે પ્રસ્તુત બત્રીશીની ૧૬મી ગાથામાં ભિન્નગ્રન્થિને ભાવથી યોગ જે કહ્યો છે, એ નિશ્ચયનયને અનુસરીને જાણવો, કારણકે એ તો અલ્પહાજરીની પણ નોંધ લેનારો છે. યોગબિન્દુની ૨૦૯મી ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં જે જણાવ્યું છે કે ‘અને આ યોગનો હેતુ હોવાથી યોગ છે’એની વ્યાખ્યામાં એના વ્યાખ્યાકારે આ નિશ્ચયનયના અભિપ્રાયને જ નજરમાં રાખ્યો છે, અને ‘વળી આ શુદ્ધ અનુષ્ઠાન યોગનો હેતુ હોવાથી=મોક્ષના યોગનું=મોક્ષના સંયોગનું કારણ હોવાથી યોગરૂપ છે.’ એ રીતે વ્યાખ્યા કરીને સમ્યક્ત્વીના શુશ્રુષાદિ શુદ્ધ અનુષ્ઠાનને ભાવથી યોગરૂપે જણાવેલ છે.
