________________
૮૯૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે રહેલાને અનિયત્વ અંશની જાણકારી મળી હોય છે. ઇતરાંશ નિત્યત્વની જિજ્ઞાસાની યોગ્યતા હોય છે. આ યોગ્યતાને ઉપચારથી “જિજ્ઞાસારૂપે” જ લઈ શકાય છે. એટલે અપુનર્બન્ધક જીવનો સંસારવિચ્છેદના ઉપાયનો વિચાર, પ્રમાણ જેવો નિશ્ચય કરાવે એવા નિશ્ચય તરફ દોરી જનારો બની રહે છે. આશય એ છે કે ઉભયનય ગર્ભિત વિચાર એ પ્રમાણમાન્ય નિશ્ચય છે. અન્ય દર્શનમાં રહેલા અપુનર્બન્ધકને તે તે એક નયગર્ભિત વિચાર હોવાથી આવો નિશ્ચય ન હોવા છતાં, સ્વસંમત તે તે એક નયનો કદાગ્રહ ન હોવાથી ઇતરનયના વિચારની યોગ્યતા રહી હોવાના કારણે એને થતો નિશ્ચય, શુદ્ધ નિશ્ચયને પ્રમાણજન્ય નિશ્ચયને અનુસરનારો હોય છે જો કદાગ્રહ બેઠો હોય તો એ કદાગ્રહ જ ઈતરનયની જિજ્ઞાસાની યોગ્યતાનો પણ પ્રતિબંધક બની રહ્યો હોવાથી શુદ્ધ નિશ્ચયનું અનુસરણ સંભવિત રહેતું નથી.
પ્રશ્ન : અપુનર્બન્ધકજીવ સંસારઉચ્છેદના હેતુની વિચારણા કરે છે. આ વિચારણાથી એને હેતુ તરીકે કોનો નિશ્ચય થાય છે ?
ઉત્તર : એ હેતુ તરીકે એ યોગનો નિશ્ચય કરે છે, કારણ કે “મોક્ષની સાથે જીવને યોજી આપે એ યોગ” એવું શ્રેષ્ઠમુનિઓએ કહેલું છે. પ્રકૃતિ અનાદિકાળથી પુરુષનો અભિભવ કરી રહી છે. પુરુષનો અભિભવ કરવાનો એનો આ અધિકાર જ્યારે નિવૃત્ત થાય છે, ત્યારે કંઈક અંશે યોગ ચોક્કસ પ્રવર્તે છે. આવું યોગાચાર્ય ગોપેન્દ્રનું વચન છે. આ વચનને અનુસરીને અન્ય દર્શનકારો વડે આવા શાન્ત-ઉદાત્ત ગુણયુક્ત જીવને યોગ હોવો મનાયેલો છે. કારણકે આ જીવ પ્રતિશ્રોતોગામી હોય છે. ઇન્દ્રિયો અને કષાયોને અનુકૂળ વર્તવું એ અનુશ્રોત ગમન છે, અને એને પ્રતિકૂળ વર્તવું એ પ્રતિશ્રોતોઅનુગમન છે.
કે આ જીવ પણયુક્ત જીવન જરીને અન્ય દેશોગાચાર્ય
