________________
૮૮૯
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૨ મૂલ્ય જેવું માને છે. કણ જેટલા સુખ માટે ટનબંધ દુઃખ વેઠવું પડે તો પણ એ એને સસ્તામાં સોદો પત્યો એવું લાગે છે. એટલે કે એવે સ્થળે પણ એનું અંતઃકરણ આવું જ બોલ્યા કરતું હોય છે કે આ સુખ જોઈતું હોય તો આટલું દુઃખ તો વેઠવું જ પડે ને ? આ સુખની સામે આ દુઃખ કાંઈ દુઃખ નથી. એટલે એને દુઃખના દર્શન થતા નથી... ને બધું સુખરૂપ કે સુખના કારણ રૂપ ભાયા કરે છે. ને તેથી, સંસારના ઉચ્છેદની ઈચ્છા જાગવી તો દૂર, પણ જેને એ જાગે છે, એ બધા જીવો ભવાભિનંદી જીવને પાગલ જેવા લાગે છે.
જ્યારે અપુનર્બન્ધકારિજીવોનું ચિંતન આવું ચાલે છે કે - આટલા કણ જેટલા સુખ માટે ટનબંધ દુઃખ ! આ તો ભારે ખોટનો ધંધો છે... અલ્પ સુખથી આગળ અને પાછળ બન્ને બાજુ તોતિંગ દુઃખ ભાસે છે ને એ તોતિંગ દુઃખના મૂળમાં પણ વચ્ચે જે ભૌતિક સુખ ભોગવ્યું એ જ લાગે છે. એટલે કે એને બધું જ દુઃખરૂપ કે દુઃખના કારણરૂપ ભાસે છે. ને તેથી સંસારનો ઉચ્છેદ કરવાની ઇચ્છા જાગે છે.)
સંસારઉચ્છેદનાં ઉપાયની આ વિચારણા અપુનર્બન્ધક જીવ જો જૈનદર્શનમાં રહેલો હોય તો અનેકાન્તગર્ભિત ચાલે છે પણ સાંખ્ય વગેરે દર્શનમાં રહેલા એને એક એક નયની વિચારણા મળે છે. એટલે કે સાંખ્યદર્શનવાળાને દ્રવ્યાર્થિક નયની વિચારણા મળે છે. બૌદ્ધદર્શનવાળાને પર્યાયાર્થિક નયની વિચારણા મળે છે. તેમ છતાં આ જીવોને પ્રજ્ઞાપનીયતા હોવાથી ઇતરાંશની જિજ્ઞાસાની યોગ્યતા પડી હોય છે. અલબત્ સાંખ્યદર્શનવાળા અપુનર્બન્ધકે સ્વશાસ્ત્રોમાં નિત્યત્વની જ વાતો જાણેલી હોવાથી એના માટે ઇતરાંશ તરીકે અનિત્યત્વ આવે છે. અને આ અનિત્યત્વનું તો એમના ગ્રન્થોમાં ખંડન હોય છે. એટલે એની જિજ્ઞાસા શી રીતે જાગે ? તેમ છતાં એ જિજ્ઞાસાની યોગ્યતા પડેલી હોય છે. આ રીતે બૌદ્ધદર્શનમાં
