________________
૮૮૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે જુએ છે, એમ પ્રસ્તુતમાં જાણવું. જેના પરિણામ સ્વરૂપે પહાડ જેવા દુ:ખોની વણઝાર ખડકાતી હોય એને સુખ શી રીતે કહેવાય? એટલે કે એ પણ દુઃખરૂપ જ હોવાથી અહીં જ કાર દ્વારા સુખના અંશનો પણ વિચ્છેદ કર્યો છે.
શંકાઃ સંસારના સ્વરૂપમાં પણ જન્મ-જરા-મૃત્યુના દુઃખોનો વિચાર કર્યો અને ફળમાં પણ દુઃખોનો જ વિચાર કર્યો. તો બેમાં તફાવત શું રહ્યો ?
સમાધાનઃ ઑપરેશન-વેપારના કષ્ટ... વગેરે સ્વરૂપે દુઃખમય હોવા છતાં પરિણામે સુખમય કહેવાય છે. એટલે સ્વરૂપ અને ફળમાં ભેદ પડે છે. પણ સંસારમાં આવો ભેદપણ નથી સ્વરૂપે પણ દુઃખદુઃખ અને દુઃખ જ છે અને એના પરિણામે પણ માત્રને માત્ર દુઃખોની પરંપરા જ છે. આ દઢ કરવા માટે ફલનો વિચાર સ્વતંત્ર કરવામાં આવે છે. આ જ કારણ છે કે શ્રીપંચસૂત્રમાં સંસારની ઓળખાણ દુઃખરૂવે, દુઃખફલે, દુઃખાનુબંધી... એ રીતે આપી છે.
આ અપુનર્બન્ધકજીવને સંસારના બીજ, સ્વરૂપ અને ફળનો ઊહાપોહ કરતાં બધું જ દુઃખ, દુ:ખ, દુઃખમય ભાસવાથી એના ઉચ્છેદની ઇચ્છા જાગે છે એ ઇચ્છા જાગવા પર એ, સંસારના ઉચ્છેદના ઉપાયની પણ બીજ, સ્વરૂપ અને ફળથી વિચારણા કરે છે. (એમ તો ભવાભિનંદી જીવ પણ સંસારના સ્વરૂપ અને ફળનું ચિંતન કરે જ છે. પણ એમાં એને સંસાર સુખમય-સોહામણો ભાસે છે પૌદ્ગલિક સુખ એ જ સર્વસ્વ લાગે છે.
શંકા પણ સંસારમાં તો ડગલે ને પગલે દુઃખપણ અનુભવાય જ છે ને ?
સમાધાનઃ હા, આબાળગોપાળ સર્વેને પ્રસિદ્ધ વાતનો અપલાપ તો શી રીતે કરાય? પણ એ આ દુઃખને, સુખ માટે ચૂકવવા પડતાં
