________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૮૨
૮૮૭ પરિણામે ફરીથી ક્લેશ... વળી દુર્ગાન... પાછો ક્લેશ... વળી હાય વોય... તેથી પાછો પરિણામમાં ક્લેશ... આમ સંસારમાં અનાદિકાળથી ક્લેશ... ક્લેશ... ને ક્લેશ જ ચાલ્યા કરે છે. અવિરતપણે ક્લેશની આ પરંપરા લંબાયા જ કરવી-લંબાયા જ કરવી. આ વિપુલ ક્લેશ એ સંસારનું ફળ છે.
શંકાઃ આત્માનો સ્વભાવ જ સુખ છે. પછી ક્લેશ શી રીતે પ્રવર્તે ?
સમાધાન - દૂધનો સ્વભાવ મધુરતા છે. પણ એમાં લીમડાનો રસ નાખવામાં આવે અને એ જોરમાં હોય – પ્રચુર હોય... તો મધુરતા અભિભૂત થઈ જાય છે. દબાઈ જાય છે. એમ આત્મા જ્યાં સુધી નબળો છે અને મોહ જ્યાં સુધી સબળો છે ત્યાં સુધી સરવાળે સંસારની દુઃખાત્મકતા જ જય પામતી રહે છે. પણ જ્યારે દૂધનું જોર-પ્રમાણ વધે છે ત્યારે કડવાશ દબાઇને મધુરતા બચે છે. એમ આત્મા જ્યારે બળવાન બને છે ત્યારે સંસારના દુઃખો અભિભૂત થઈને સરવાળે સુખ બચે છે. પણ આ અવસ્થા તો જીવ ભવવૈરાગ્ય કેળવી મોક્ષમાર્ગ પર આગળ વધી મોક્ષને નજીક થાય ત્યારે જ આવે
છે.
શંકા પણ સંસારમાં વચ્ચે વચ્ચે પુષ્યજન્ય સુખસમૃદ્ધિ પણ મળ્યા કરતા હોવાથી “અવિરતપણે દુ:ખપરંપરા લંબાયા કરે છે” એમ શી રીતે કહેવાય?
સમાધાનઃ સુધાતુર માણસ વિષમિશ્રિત ભોજન દ્વારા સુધાતૃપ્તિરસાસ્વાદ વગેરે અનુભવે છે, અને એ વખતે ભોજનની વિષમિશ્રિતતા-દારૂણ પરિણામ વગેરે જાણતો ન હોવાથી એ તૃપ્તિવગેરેને સુખ તરીકે અનુભવે પણ છે જ, છતાં વિચક્ષણ પુરુષ એને સુધાતૃમિ વગેરે અંશમાં પણ સુખ તરીકે ન જોતાં દુઃખતરીકે જ
