________________
૧૦૪૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે કરનારને આટલી સલાહ તો આપે જ કે “ભલે આ ભૂલ મુખ્ય વિષયની નથી, છતાં જ્યારે તમે અન્યની ભૂલ કાઢવા બેઠા છો ત્યારે તમારે ખૂબ ચોકસાઈવાળા બનવું જોઈએ... આ ભૂલ કરી તો આવો પ્રતિભાવ આવ્યો ને!' વગેરે. “મેં આટલી સલાહ પણ કેમ ન આપી?' એનું તમારે આત્મનિરીક્ષણ શું ન કરવું જોઈએ?
‘તમારો આદરભાવ વ્યક્ત થાય એવું કંઈક પણ લેખમાં લખવાની જરૂર હતી...” “પહેલા આખી વિચારણા એમને વ્યક્તિગત મોકલી એમનો અભિપ્રાય જાણવાની જરૂર હતી..” “આવી ભૂલ પણ ન થાય એની કાળજી રાખવી જોઈએ...' આવી કશી સૂચના આપવી નહીં ને માત્ર એમના ગુણ ગાયા કરવા. આમાં આ માત્ર એમને ખુશ કરવા માટે લખાયેલો લેખ છે” એવું સૂચિત ન થાય? કઈ હદનો પક્ષપાત ?
અને તમે એમની ભૂલને ભૂલ નહીં – માત્ર સરતચૂક તરીકે જ જણાવી તથા એમણે પણ તમને આપ્તપુરુષ માની તમારી આ વાતને સાચી જે માની લીધી એનું દુષ્પરિણામ જુઓ... “પત્રચર્ચા૧નો પ્રતિભાવ આ લેખમાં એ મહાત્માએ પોતાની વ્યક્તરભેદ અંગેની આ ભૂલ માટે “ઘાસની ગંજીમાંથી સોય શોધી આપવાનું કઠિન કામ આવા સંશોધકો જ કરી શકે એવું જણાવ્યું છે. એ મહાત્માને બિચ્ચારાને ખબર નથી કે એમનો લેખ જોતાં જોતાં આ ટીપ્પણ પર નજર પડી... ને જેવી નજર પડી કે તરત જ મને ખ્યાલ આવી ગયો કે અહીં ભૂલ છે. આમાં કોઈ સૂક્ષ્મક્ષિકા પણ કરવી પડી નથી કે બીજી ક્ષણ પણ લાગી નથી. અને આ માત્ર મારી વાત નથી, જેણે પણ ન્યાયના પ્રાથમિક ગ્રન્થોનો પણ સંગીન (હા, સંગીન, ઉપરછલ્લો નહીં) અભ્યાસ કર્યો હોય એવા કોઈ પણ અભ્યાસુને પહેલી જ નજરે ચઢી જાય એવી આ ભૂલ છે.
