________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૯૫
૧૦૩૧ બાકી હોય એ પછી જ્યારે જીવ એવો અધિક બળવાન્ પુરુષાર્થ ફોરવે છે ત્યારે ગ્રંથિભેદ થાય છે. એ પછી જીવના તેવા પરિણામથી ધર્મ-અર્થ વગેરે અંગે ન્યાયોચિત પ્રવૃત્તિ જ થાય છે. એટલે કે ધર્મવગેરે પુરુષાર્થને પરસ્પર બાધા ન પહોંચે એ રીતે. અર્થાત્ ત્રિવર્ગ અબાધા થાય એ રીતે પ્રવૃત્તિ થાય છે.
. શંકાઃ માર્ગાનુસારીના ગુણોમાં ત્રિવર્ગ અબાધાને ગુણ તરીકે કહેલ છે. માર્ગાનુસારી જીવ અપુનર્બન્ધક હોય છે. વળી અપુનર્બન્ધક જીવથી જ ઉચિત પ્રવૃત્તિ અન્યત્ર કહેલી જ છે, તો શરમાવર્ત પ્રવેશથી જ ઔચિત્યપૂર્વકની પ્રવૃત્તિ ન કહેતાં ગ્રન્થિભેદ થયા પછી કેમ કહી છે?
સમાધાન : તમારી વાત સાચી છે. છતાં અપુનર્બન્ધકની પ્રવૃત્તિમાં જે ઔચિત્ય હોય છે. એના કરતાં ગ્રન્થિભેદ પછી સમ્યક્વી થયેલા જીવની પ્રવૃત્તિમાં જે ઔચિત્ય હોય છે તે ઘણું વિશિષ્ટ પ્રકારનું હોય છે. આવા વિશિષ્ટ પ્રકારના ઔચિત્યની જ ઔચિત્ય તરીકે વિવક્ષા હોવાથી અહીં ગ્રન્થિભેદોત્તર કાળમાં કહ્યું છે. એટલે જ પંદરમી સમ્યગ્દષ્ટિ દ્વાáિશિકામાં અંશતઃક્ષીણદોષત્વરૂપ શિષ્ટત્વનો પ્રારંભ અપુનર્બન્ધક જીવથી ન કહેતાં સમ્યગ્દષ્ટિ જીવથી કહ્યો છે અને એના જ્ઞાપક લિંગ તરીકે સંવેગાદિની સાથે ઉચિત પ્રવૃત્તિ ન કહેતાં અતિ ઉચિત પ્રવૃત્તિ કહી છે.
શંકા ? જો આ રીતે ગ્રન્થિભેદ થયા પછી સ્વપરિણામથી જ ઉચિતપ્રવૃત્તિ થયા કરતી હોય તો તેનો ઉપદેશ વ્યર્થ થઈ જશે.
સમાધાન : ભિન્નગ્રન્થિકજીવની ઉચિત પ્રવૃત્તિમાં એનો સમ્યક્વાદિસ્વરૂપ આંતરિક પરિણામ નિયત હેતુ છે. ઉપદેશ અનિયત હેતુ છે. આશય એ છે કે જીવ જે ભૂમિકાએ પહોંચ્યો હોય એ ભૂમિકામાં અવસ્થિત રહેલા જીવની એ અવસ્થાને ઉચિત પ્રવૃત્તિ એના સ્વપરિણામથી જ થયા કરે છે. એમાં ઉપદેશની જરૂર હોતી
