________________
૧૦૩૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે નથી. પણ ભૂમિકાના બદલાવાના પ્રસ્તાવમાં ઉપદેશ જરૂરી બને છે. અર્થાત્ સમ્યક્તીને દેશવિરતિ-સર્વવિરતિનો ઉપદેશ, દેશવિરતને સર્વવિરતિનો ઉપદેશ, સર્વવિરતને અપ્રમત્તતાદિનો ઉપદેશ આગળ વધારનારો બને છે. એમ ક્યારેક પ્રમાદાદિના કારણે જીવ સ્વભૂમિકામાંથી પતનને અભિમુખ થઈ રહ્યો હોય ત્યારે એ પતનથી થનારા નુકશાનો વગેરેનો ઉપદેશ જીવને પતનમાંથી ઉગારી લે છે. એટલે એને પણ ઉપદેશ ઉપયોગી બને છે.
જેમ દંડ ભમતા ચક્રના ભ્રમણની દઢતા માટે કે ભ્રમણ અટકી ગયું હોય તો ફરીથી ચાલુ કરવા માટે જરૂરી બને છે, પણ યોગ્યભ્રમણવાળા ચક્ર માટે જરૂરી નથી. એમ ઉપદેશ પણ ગુણઠાણાના પ્રારંભ માટે કે તેના પતનના પ્રતિબંધ માટે ઉપયોગી બને છે, પણ સ્થિતપરિણામવાળા જીવ માટે નહીં.
યોગ્ય ઉપદેશને ઝીલીને જીવ ઉત્તરોત્તર ચઢિયાતો પ્રયત્ન કરે છે. આ અતિશયિત પ્રયત્નના પ્રભાવે સમ્યગ્દષ્ટિજીવ ઔચિત્યપૂર્વકની એવી પ્રવૃત્તિ કરે છે કે જેથી ચારિત્રમોહનીયકર્મની સ્થિતિસત્તામાંથી પલ્યોપમ પૃથક્વ જેટલી સ્થિતિનો ક્ષય થવાથી જીવ દેશવિરતિ ચારિત્ર પામે છે. અને પછી સંખ્યાતા સાગરોપમ સ્થિતિ ઘટવાથી જીવ સર્વવિરતિ ચારિત્ર પામે છે. આ જ ક્રમે સ્થિતિ ઘટતાં ઘટતાં જીવ ઉપશમશ્રેણિ અને ક્ષપકશ્રેણી પણ પામી શકે છે.
દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિ ચારિત્રના પાંચ લિંગ છેમાર્ગાનુસારિતા, શ્રદ્ધા, પ્રાજ્ઞપુરુષની પ્રજ્ઞાપનામાં રતિ, ગુણરાગ અને શક્યઆરંભ.
(૧) માર્થાનુસારિતાઃ અંધપુરુષ જંગલમાંથી પસાર થઈ રહ્યો છે. માર્ગમાં વચ્ચે ખાડા વીરે આવે ત્યારે એને કાંઈ ખબર નથી કે અહીં ખાડો છે. માટે બીજેથી જાઉં, કારણકે અંધ છે. તેમ છતાં
