________________
૧૦૨૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે થઈ જવાની આપત્તિ નથી.
શંકા સુખદુઃખાદિ ફળ ન આપનાર કર્મમાં પણ એની યોગ્યતા માનવી ને પછી પ્રયત્નથી એનો બાધ માનવો... આ બધું ગૌરવ શા માટે ? એના કરતા એ કર્મમાં પહેલેથી યોગ્યતા જ ન માનવામાં લાઘવ છે.
સમાધાન : અમુક ચોક્કસ પ્રકારના લક્ષણો હોવા ન હોવા.. પર તે તે કાષ્ઠમાં પ્રતિમાની યોગ્યતા હોવા ન હોવાનો લોકમાં વ્યવહાર થાય છે. હવે, જે જે કાષ્ઠમાં પ્રતિમાની યોગ્યતાનો વ્યવહાર થાય છે, એ દરેકમાંથી પ્રતિમા બને જ એવો નિયમ તો છે નહીં, ને છતાં પ્રતિમા ન બનનાર કાષ્ઠમાં પણ યોગ્યતાનો જ વ્યવહાર થાય છે, કારણ કે યોગ્યતાના લક્ષણો છે જ.
એમ પ્રસ્તુતમાં સોપક્રમ કર્મમાં સુખદુઃખાદિરૂપ ફળજનનનો નિયમ નથી, કારણ કે યોગ્ય પુરુષકાર દ્વારા એ બાધ્ય હોય છે. જ્યાં એવો પુરુષકાર ન થાય ત્યાં ફળજનન થાય છે, ને જ્યાં એ થાય છે ત્યાં ફળજનન થતું નથી. આમ અનિયમ અનેકાંતિકતા છે. આમાં જે સોપક્રમ કર્મ ફળજનન કરે છે એ જેમ કષાયોદયજન્ય અધ્યવસાય પ્રયુક્ત સ્થિતિ વિશેષ અને વેશ્યાજન્ય અધ્યવસાય પ્રયુક્ત રસવિશેષ ધરાવે છે. તે જ રીતે, તથાવિધ પ્રયત્નથી બાધ પામનારું સોપક્રમકર્મ પણ કષાયોદયજન્યઅધ્યવસાયપ્રયુક્તસ્થિતિવિશેષ અને લેશ્યાજન્યઅધ્યવસાયપ્રયુક્તરસવિશેષ ધરાવે જ છે. તે પણ એટલા માટે કે એના બંધ વખતે પણ આવા આવા અધ્યવસાયો હતા જ. તેથી એ કર્મમાં પણ આવી સ્થિતિરસવિશેષ ઘટિત યોગ્યતા અક્ષતપણે માનવી જ જોઈએ. અને એટલે જ પ્રામાણિક પુરુષો આવા અવસરે, ફળનો અભાવ હોવા છતાં બાધ્યકર્મમાં યોગ્યતાનો વ્યવહાર કરે છે. એટલે યોગ્યતા માનવાની, ને બાધક પુરુષાર્થથી એનો બાધ માનવો એ ઊચિત છે.
