________________
બત્રીશી-૧૪, લેખાંક-૯૫
૧૦૨૫
ફળજનન અયોગ્ય બની ગયું. એનો આવો વિકાર (ફેરફાર) થવો એ જ એનો બાધ છે. આ વિકાર રૂપાન્તર પરિણતિ (અન્ય રૂપે પરિણમવું) સ્વરૂપ હોવો સ્પષ્ટ છે. વળી કાષ્ઠાદિમાં યોગ્યતાનાશ પણ કથંચિદ્ રૂપાન્તર પરિણતિ સ્વરૂપ છે જ, કારણ કે નાશ પણ કોઈનો સર્વથા હોતો નથી. એટલે દૃષ્ટાન્તમાં અને દન્તિકમાં થતા બાધનો, નાશ કે વિકારરૂપે ઉલ્લેખ ન કરતાં અમુક ચોક્કસ પ્રકારની રૂપાન્તર પરિણતિરૂપે ઉલ્લેખ કરવામાં આવે તો બન્ને, સ્વરૂપે પણ એકરૂપ થઈ શકે છે, એટલે દૃષ્ટાન્ત તરીકે પ્રતિમામાં અને દાન્તિક તરીકે પ્રયત્નમાં ક્રમશઃ બાધ્યભૂત પ્રતિમાયોગ્યતાની અને કર્મની આ રૂપાન્તર પરિણતિ કરવી એ બાધ્યબાધકતા છે એવો અર્થ જાણવો.
શંકા : પ્રતિમાની યોગ્યતા (પ્રાગભાવ) એ કારણ છે અને પ્રતિમા એનું કાર્ય (ફળ) છે. આ યોગ્યતાનો નાશાત્મક બાધ થવા ૫૨ એના ફળરૂપ પ્રતિમાની ઉત્પત્તિ થઈ જાય છે. એમ દાન્તિકમાં પણ કર્મમાં રહેલી ફળજનન યોગ્યતા એ કારણ છે અનેસુખદુઃખાદિરૂપ ફળ એનું કાર્ય છે. એટલે આ યોગ્યતાનો નાશાત્મક (કે કર્મનો વિકારાત્મક) બાધ થવા પર એના ફળરૂપ સુખદુઃખાદિ ઉત્પન્ન થઈ જશે.
સમાધાન ઃ આવી આપત્તિ આવતી નથી, કારણ કે ફલોત્પત્તિનો નિયમ ઉપાદાન કારણના નાશ સાથે છે. નિમિત્તકારણના નાશ સાથે નહીં. તે પણ એટલા માટે કે ફળોત્પત્તિ ઉપાદાન-કારણના નાશથી અભિન્ન હોય છે, નિમિત્તકારણના નાશથી અભિન્ન નહીં. પ્રસ્તુતમાં કાષ્ઠમાં રહેલી પ્રતિમાયોગ્યતા પ્રતિમાનું ઉપાદાન કારણ હોવાથી એના નાશે પ્રતિમાની ઉત્પત્તિ માનવી બરાબર છે. પણ કર્મયોગ્યતા તો સુખદુઃખાદિ ફળનું નિમિત્ત કારણ છે, ઉપાદાન કારણ નહીં. એટલે દંડાત્મક નિમિત્ત કારણનો નાશ થવા પર ઘટ કાંઈ ઉત્પન્ન થઈ જતો નથી, એમ પ્રસ્તુતમાં પણ કર્મયોગ્યતાનાશે સુખદુઃખાદિ ઉત્પન્ન
